♦ Cuprins ♦ İçindekiler ♦ Contents ♦

„PROETNICA 2002“ – SIGHIŞOARA

Gânduri, concluzii şi aprecieri – extras din ziarul festivalului „AGORA“, duminică 25 august 2002

CULTURA ŞI RELIGIA - FACTOR DE TOLERANŢĂ ÎNTRE ETNII ŞI POPOARE

Sub acest frumos generic s-au înscris lucrările secţiunii spiritual religioase din cadrul Festivalului ProEtnica 2002 în ideea de a forma o dimensiune umană prin care toţi cetăţenii României indiferent de etnie şi religie vor putea învăţa ce înseamnă pluralismul valoric. Numai astfel vor putea fi înţelese valorile spirituale şi fundamentale ale comunităţilor etnice, valori care vor fundamenta înţelegerea şi buna convieţuire, ne vor face să fim mai buni, mai înţelegători.
Acest moment de suflet trăit în cele două zile de comunicări şi dialog precum şi concertul coral din cadrul Catedralei ortodoxe din Sihişoara, au fost dedicate tuturor celor care cred într-o democraţie reală, în respectul faţă de om, indiferent de neam, religie sau cultura căreia îi aparţine.
În urma lucrărilor şi dezbaterilor din cadrul acestei secţiuni, s-a tras concluzia că tineretul trebuie format în spiritul toleranţei şi al bunei convieţuiri prin ore facultative în care dascăli cu încărcătură emoţională şi spirituală să predea elevilor pe baza unui dialog şi al materialelor documentare bine alese despre cultura religioasă a lui şi al vecinului de lângă casă, de aproape şi de departe. S-a apreciat că este necesară şi apariţia unei reviste a culturilor religioase, care să fie difuzată prin licee. S-a cerut ca toţi factorii de decizie ai societăţii, familie, şcoală, societate civilă şi biserică să fie preocupaţi de formarea unui tineret cu un trup şi o gândire sănătoasă.

Gülten Abdullah - Directorul componentei spirituale

„Sunt emoţionat să văd într-un colţ atât de pitoresc, o mulţime de oameni de culturi şi religii diferite evoluând împreună pe aceeaşi scenă sau stând în jurul unei mese şi dezbătând probleme atât de delicate dar atât de necesare. Mă bucur că mi s-a oferit prilejul de a vedea câte culturi există în această frumoasă ţară pe care dumneavoastră o iubiţi atât de mult. Ceea ce faceţi aici demonstrează că indiferent cărei culturi sau religii aparţineţi, sunteţi şi rămâneţi cetăţeni loiali ţării dumneavoastră şi nu-i vreţi decât binele, pein unitate şi diversitate. M-aş bucura să constat că şi în Turcia, etnia kurdă să înţeleagă acest lucru. M-au impresionat cei care au susţinut lucrări la componenta religioasă. Indiferent de religie sau confesiune, vorbeau sincer şi deschis.
Felicit organizatorii şi le doresc tot binele din lume şi Allah, aşa cum îl numim noi pe Dumnezeu să ne dea înţelepciunea de a merge împreună, mai departe. Dumnezeu să vă apere şi aşa cum se spune la noi:
Rămâneţi sănătoşi în grija LUI“.

Mustafa Çalışkan - Ataşat pe probleme de religie în cadrul Consulatului General al Turciei la Constanţa

De doi ani de la înfiinţare, Centrul Educaţional Interetnic Pentru Tineret, cu sprijinul Forumului Democrat al Germanilor din România, al Ministerului Informaţiilor Publice şi cel al Culturii şi Cultelor, organizează în Sighişoara, oraş multicultural, de o frumuseţe aparte, cu oameni primitori şi receptivi, festivalul „ProEtnica“. Componentei culturale i s-a adăugat, în mod fericit, benefic, componentele civică, socială şi spirituală.
Participarea mea la secţiunea spirituală care a dezbătut tema „Cultura şi religia – factor de toleranţă între etnii şi popoare“ mi-a prilejuit ca etnic turc şi profesor universitar o mare bucurie şi o imensă satisfacţie, cu atât mai mult cu cât promotoarea acestei iniţiative şi moderatoarea lucrărilor secţiunii a fost D-na Gülten Abdullah, vicepreşedintă a Uniunii Democrate Turce din România.
Interesantă alocuţiune a avut şi domnul Mustafa Çalıţkan, ataşat cu probleme de religie la Consulatul General al Turciei la Constanţa, care a creionat viziunea Islamului despre libertatea credinţei şi a conştiinţei, despre armonie şi toleranţă între oameni.
Ca filozof, sociolog şi istoric al religiei am aprofundat chestiunea drepturilor omului în Sfântul Coran, ştiind că informaţia publică din România despre cultura şi religia Islamică este fie insuficientă, fie deformată. Toţi participanţii, printre care amintesc pe Dl. Prof. Gelcu Maksutovici, preşedintele Fundaţiei familiilor mixte „Armonia“, Dl. Demeter Zoltan, preşedintele Fundaţiei „Ion Buda I. Deleanu“, D-na Dr. Hanganu Elisabeta, D-na deputat Oana Manolescu, părintele de la biserica Evanghelică din Sighişoara Bruno Fröhlich, şi mulţi alţii au analizat diversele faţete ale relaţiei om – Dumnezeu, religie – comunitate etnic㠖 societate, ale relaţiei identitate culturală şi renaştere relgioasă.
Am concluzionat că ataşarea la un cult şi practica relgioasă este o chestiune intimă a fiecărui om, motivată educaţional, cultural, social. Că iubirea de oameni şi frica de Dumnezeu reprezintă, cum frumos adăuga un participant, „chei cu chemarea plină de tâlc şi mare actualitate“ a filozofului şi poetului turc din sec. XIII-lea, Mevlana Cellaledin Rumi:

„Vino! Vino!
Orice ai fi, Vino!
De creştin, de eşti evreu,
Şi focului de te-ai ruga, Vino!
Grădina noastră-i locul împăcării,
Şi chiar de-ai păcătuit de o mie de ori,
Iar Vino!“

Prof. univ. dr. Nuredin Ibram
Preşedintele Uniunii Democrate Turce din România

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

UNIUNEA DEMOCRATĂ TURCĂ DIN ROMÂNIA LA „PROETNICA 2002“ – SIGHIŞOARA – REUŞITĂ DEPLINĂ

Festivalul „Proetnica 2002“ – Sighişoara a beneficiat de prezenţa unui public entu-ziast, generos în aplauze pentru reprezentanţii etniilor din România care s-au întâlnit în modernul dar şi medievalul burg transilvan, la o manifestaţie spiritual – artistică ce tinde să devină tradiţională.
Cele patru zile ale Festivalului Minorităţilor au fost un succes deplin. Scenele au fost totdeauna pline, iar în sălile de dezbatere s-au purtat discuţii animate.
Uniunea Democrată Turcă din România, prin Preşedinte Prof. univ. dr. Ibram Nuredin şi vicepreşedinte, D-na Abdula Ghiulten a avut onoarea şi responsabilitatea de a iniţia, a conduce şi modera secţiunea „Componenta spiritual㓠a Festivalului, care a avut ca temă de bază: „Cultura şi religia – factor de toleranţă între etnii şi popoare“.
Prof. univ. dr. Ibram Nuredin a prezentat comunicarea „Drepturile omului în Sfântul Coran“iar Dl- Mustafa Çalıţkan, invitat, ataşat pe probleme de religie din cadrul Consulatului Turciei la Constanţa, a susţinut comunicarea „Toleranţa în Islam“.
Ansamblurile reunite ale Uniunii Democrate Turce din România: Corul de femei „Mehtap“ (Clar de lună), formaţia de dansuri tradiţionale „Fidanlar“ (Mlădiţe) şi grupul de dans „Gençler umudu“ (Speranţe tinere) au prezentat un fragment din obiceiul de nuntă la turci, anume pregătirea tinerei mirese. Îmbrăcată în haine noi, scumpe, din catifea, brodate cu fir de aur şi argint, coafată, pudrată, cu degetele mâinilor vopsite cu cea mai bună vopsea „kîna“, mireasa, înconjurată de cele mai bune prietene ale ei, în cadrul unui ceremonial cu muzică şi dans, cu vorbe de duh, veselie, este acoperită cu un văl roşu, semnul iubirii şi este legată cu o panglică roşie, semnul fecioriei, al virginităţii dar şi al fertilităţii.
Pe o masă se pun fructe, orez, grâu încolţit, alune, lipie, iar peste capul miresei se aruncă bănuţi ca simboluri ale bogăţiei şi reuşitei în viaţă. Plină de deferenţă şi respect tânăra mireasă păşeşte pe un covor sau o pânză lucrată şi se îndreaptă spre soacră, sărutându-I mâna, primind şi de la aceasta un bănuţ de aur.
Pregătirea miresei este ultima seară petrecută de ea în mijlocul fetelor nemăritate. Totul are loc cu fast şi veselie, cu muzică specifică, cu cântece de despărţire de casa părintească; se aduc daruri, se servesc dulciuri. Va urma cununia religioasă şi apoi petrecerea de nuntă propriu zisă.
Prezenţa Uniunii Democrate Turce din România a fost reflectată şi în ziarul „Agora“,realizat cu ajutorul Ministerului Culturii şi Cultelor din România(vezi anexa)
Participarea ansamblului artistic al Uniunii Democrate Turce la Festivalul de la Sighişoara s-a bucurat de o unanimă apreciere, spectacolul nostru susţinut în trei rânduri, inclusiv în ultima zi, pe marea scen㠄Sigma“ din oraş fiind aplaudat la scenă deschisă.
Ansamblul artistic al U.D.T.R. în acest an a dat culoare, relief şi substanţă specificului etniei turce prin programele sale atractive, a participat la Festivalul internaţional de la Kırcaali (Bulgaria), Festivalul oraşelor înfrăţite cu municipiul Constanţa, Festivalul internaţional de folclor muzical „In memoriam Grigore Kiazim“ de la Măcin, organizat chiar de U.D.T.R.
Acest material informativ este însoţit de extrase din ziarul „Agora“ al Festivalului, de duminică, 25 august 2002.

Prof. univ. dr. Ibram Nuredin - Preşedinte U.D.T.R.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Türkiye Beethovenfest’te!

7 Eylül’de başlayan ve 5 Ekim’e dek sürecek olan, yüzlerce sanatçının katılacağı Beethovenfest’e bu yıl konuk ülke olarak Türkiye seçildi.

NOYAN AYAN

İstanbul Üniversitesi Konservatuvar Orkestrası’nı oluşturan gençler gerine esneye yazın son günlerinin tadını çıkaracakları yerde Bonn’a uçup binlerce Alman’ın huzurunda performans sergileyecekler. Dahası en önemli çağdaş bestecilerden ve otoriter şeflerden Kryzstof Penderecki ile atölye çalışması yapacaklar. Bu yüzden ne kadar mutluluk duysalar azdır. Üstelik arz - ı endam edecekleri platform Avrupa’nın en eski ve prestijli klasik müzik festivallerinden Beethovenfest’ se tüylerinin diken diken olması da beklenir. Abartmayalım ama olay hakikaten önemli. Duymadık demeyin, konser 15 Eylül’de Bonn’daki Beethovenhalle’da. Atölye çalışması ve ertesindeki halka açık sunumlar da ay sonuna doğru.
İ.Ü. Orkestrası’nın katılımı, Beethovenfest yöneticileri ile ana sponsorlardan Deutche Welle radyosunun geçen yıl hayata geçirdikleri bir projenin eseri. Radyonun Türkçe Servisi’nin 40. yıldönümü nedeniyle bu yılki konuk ülke olarak Türkiye seçilmiş ve ayrıntılı değerlendirme çalışmaları sonucu İstanbul Üniversitesi Konservatuvarı’nın katılımında karar kılınmış. Proje kapsamında her yıl konuk ülkeden bir genç besteciye verilen ödül de bu yıl Mimar Sinan Üniversitesi’nden Özkan Manav’a gidiyor. Manav’ın DW tarafından finanse edilen “Portamento Lento” adlı eserinin ilk seslendirilişi İ. Ü. Orkestrası tarafından 15 Eylül’deki konserde yapılacak. Ramiz Melik Aslanov’un yönetimindeki genç orkestra Ulvi Cemal Erkin’in “Köçekçe”siyle başlayacağı konsere Fazıl Say’ın solist olduğu W.A. Mozart’ın “K. 488” sayılı piyano konçertosuyla devam edecek. Konserin ikinci bölümünde Manav’ın eseri ile L.V. Beethoven’ın “Pastoral Senfoni”si seslendirilecek. Yaşları 18 ile 25 arasında değişen gençlerimiz, bu yıl ilk kez yapılacak orkestra kampında, Krzysztof Penderecki, Helmut Rilling, Peter Gülke gibi dünyaca ünlü besteci ve şeflerle birlikte çalışma imkanı da bulacak ve çalışmanın sonuçları ay sonuna doğru halka açık konserlerde müzikseverlere sunulacak.
Olayın bir başka önemli boyutu da DW Türkçe Servisi’nin 40. yıldönümünü irdelemesi. Zaman içinde büyük değişiklikler gösteren uluslararası dengelere çabuk ayak uyduran DW, son yıllarda kültürlerarası etkileşim ve alışverişe daha bir önem vermeye başlamış. En azından Türkçe Servisi’nin derdi o. Türkiye’nin Beethovenfest’e katılımını koordine eden servisin müdürü Baha Güngör’e göre “Pop müzik, turizm vs. yanında asıl gururlanmamız gerek şeyleri de Avrupa’ya anlatma zamanı geldi çattı”. Güngör, İ. Ü. Orkestrası’nın gelişinden büyük heyecan duyuyor: “Radyo olarak kültürlerarası diyaloğa yeni boyutlar kazandırmaya çalışıyoruz. Tüm dünya 11 Eylül ertesinde dini bağnazlığı, kültürel ayrımcılığı ve şiddeti tartışırken biz Türkiye’nin Avrupa’nın bir parçası olduğunu lafla değil icraatle kanıtlayacak bir girişimi hayata geçirdik.” Kafilenin Almanya’ya varışını da tam 11 Eylül’e denk getirmişler. Güngör, gençlerin Alman aileler tarafından konuk edilmelerini sağlayarak sadece konserlerle değil gündelik ilişkilerinde de etkileşimi hedeflediklerini söylüyor.
7 Eylül’de başlayıp 5 Ekim’e dek sürecek olan, yüzlerce sanatçının katılacağı dev organizasyon kapsamında ayrıca “Boğaziçi’nde Beethoven – Türkiye’de Batı Müziği ve Kültür” konulu bir açık oturum ve Türk exlibris sanatçılarının Beethoven konulu sergisi yer alacak. Festival hakkında ayrıntılı bilgiyi Deutsche Welle’nin ‘dw - world.de’ adresindeki Türkçe sayfalarda bulabilirsiniz. En az bizim kent ve kasabalarımızdaki meyve sebze festivali kadar çok klasik müzik festivalini barındıran Avrupa kentlerindeki reklam panolarında artık sadece döner ve ucuz tatil programlarıyla değil böylesi kapsamlı iştiraklerle de yer almak umut verici. Belki AB yolunda değil ama ‘medeniyet’ yolunda saraydan kaçırılacak daha çok kız var.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

11 Eylül’e flütlü anma

Hürkan Ayvazoğlu, 11 Eylül faciasının acısını müzikle dindirmeye çalışıyor. Sanatçının konserleri St.Petersburg’da, Moskova’da, KKTC’de ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde devam edecek.

ŞİMŞEK YÜKSEL

İzmir Devlet Opera ve Balesi’nde görev yapan Türkiye’nin yetenekli flüt sanatçılarından Hürkan Ayvazoğlu, bu görevinin yanı sıra Türkiye’nin hemen her yerinde ve neredeyse tüm dünyada sanatıyla birçok insana ulaşmayı hedefliyor.
Sanat yaşamına kısaca göz attığımızda, verdiği konserleri irdelersek, sanatçının sanat dünyasındaki yerini daha kolay anlıyoruz: Almanya, İsviçre, İtalya, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri, Romanya ve Fransa’da bir dizi konser veren sanatçı, bu sezon içerisinde Türkiye’de de çeşitli etkinliklerde bulundu.
Çukurova Devlet Senfoni Orkestrası ve Antalya Devlet Senfoni Orkestrası eşliğinde “T.C. Kültür Bakanlığı Uygarlıklar Beşiği Türkiye 2002 Kültür ve Sanat Şöleni” etkinliğinde Side Antik Tiyatro’da solist olarak konserler verdi.
Bütün bunların dışında Ayvazoğlu’nun konserlerinde tanık olduğumuz olgu, bestecilerin eserlerine kendisine özgü bir yorum katması. Ses dizgeleri arasındaki nüansları en ince ayrıntılarıyla dinleyiciye aktarmak, sanatçının duyarlı bir çabası ve enstrümanı üzerindeki hakimiyetinin mükemmelliğinde yatar. Bir eserin icrası sırasında Ayvazoğlu’nun ifade aracı olan ses ve flütü ile bütünleşmesi değişmeyen yazgısı. Dolayısıyla bu yazgı seyircinin kulağında ve gönlünde paylaşılır hale gelerek vazgeçilmez bir bütüne dönüştü.
Türkiye’de ilk kez, orkestra eşliğinde solist olarak Piccolo - Flüt Konseri’ni de gerçekleştiren Hürkan Ayvazoğlu, şimdi 11 Eylül faciasını yüreğinde hisseden tüm insanların acısını dindirmeye koşuyor. Sanatçı bu vesileyle 11 Eylül’de Almanya’nın Osnabrück kentinde bir anma konseri verdi. Ayvazoğlu’nun konserleri 13 Eylül’de St.Petersburg’da, 15 Eylül’de Moskova’da, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde devam edecek.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Hamsi, taka ve heykel

Bu yıl Trabzon Şehir Girişleri Anit Yarişması’nda ikincilik ödülü alan Ayhan Yılmaz, Karadeniz’e ait “hamsi” ve “taka” imgelerini kendi özgün anlayışıyla, günlük anlamlarından ayrıştırıp farklı bir düzleme taşıdı.

DİLEK ŞENER

Trabzon Belediyesi tarafından bu yılın ocak - nisan ayları arasında başvuruları yapılan Trabzon Şehir Girişleri Yöresel Figürler Heykel Yarışması düzenlendi. Büyük şehirlerimizde görmeye alıştığımız anıt -heykellerimizin soluğunun bu defa duymaya alışık olmadığımız bir yerden, Karadeniz şehrimizden gelmesi sevindirici... Yarışmanın amacı, Türkiye genelinde yaşayan insanlara şehri tanıtmayı hedefleyen sembollerin, çağdaş bir bakışla somutlaştırılması olarak belirlendi. Konu olarak seçilen imgeler ise hiçbirimize yabancı değil. Onlar sadece Trabzon şehrinin olmakla kalmayıp; hepimizin günlük yaşam içerisinde yakından tanıdığı kişiler, canlılar ve nesneler... Hamsi, balıkçı takası, Temel ile Fadime imgeleri.
Ülkemiz için açık alanlarda yer alan heykellerin kent ve özellikle insan kültürü üzerindeki etki ve önemi tartışılmaz bir gerçek. Nitekim geçmişi Cumhuriyetin ilk yıllarına dayanan “anıt - heykel” geleneği için o yıllarda bile söylenecek tek söz vardı: “Halkın üzerindeki, heykele olan yabancılaşma etkilerini ve ön yargılarını kıracak hale getirilmesi için heykele ağırlık verilmesi”. Atatürk’ün portreleri ve Kurtuluş Savaşı’na ait sahnelerle başlayan heykel geleneğinden bugünlere gelindiğinde neler söyleyebiliriz?
Aslında Türkler’deki heykel sanatının köklerini, sadece Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar inen bir zaman diliminde ele almak yeterli değil. Coğrafi ve zaman sınırları oldukça geniş bir yelpazeye dağılan Selçuklu ve Osmanlı’nın mimariye bağlı olarak gelişen “taş” malzeme kullanımını hemen burada bir parantez içinde belirtmekte yarar var. Taş kullanımı ve buna bağlı olarak gelişen yontu sanatının bugünün heykeltıraşları arasında yaygın olmasa da hakkının verildiğini söylemeden geçemeyiz.
Ayhan Yılmaz, heykeli yaşantımızda “her türlü kavramı – imgeleri - duygu ve düşünceleri vs. estetik biçimlerle uygun malzemelerde somutlaştırıp, görselleştiren, çoğu zaman mesajlar ileten ve kendine özgü dili ve gerçekliği olan bir olgu” olarak yorumluyor. Onun taş ve mermerle olan birlikteliği, daha doğrusu aynı dili konuşup aynı atmosferde yer almalarıyla, yıllardır süre gelen birliktelik, bugün birçok şehrimizin açık alanlarında boy gösteriyor. İstanbul, Mersin - Taşucu, Antalya ve Yalova’da sanatçının gerçekleştirdiği açık alan heykelleri hemen ilk anda akla gelenler. Bunlara şimdi bir yenisi daha ekleniyor. Yazımızın ana hedefine tekrar geri dönersek; Yılmaz, bu yıl Trabzon Belediyesi tarafından düzenlenen Trabzon Şehir Girişleri Anıt Yarışması’nda ikincilik ödülü aldı. Sanatçı Karadeniz’e ait “hamsi” ve “taka” imgelerini kendi özgün anlayışıyla, günlük anlamlarından ayrıştırıp farklı bir düzleme taşıdı. Bugünlerde yaşanan seçimle ilgili hareketlilik, yarışmada derece alan sanatçıların projelerini, açık alanlara taşımayı geciktirse de Trabzon Belediyesi tarafından atılan bu adım heykelin halkla buluşması açısından önem taşıyor.
Sanatçının heykelle birlikteliğinden doğan gücün adı: “Yeni bir dünya yaratmak”. Bu ise ancak yaşam damarlarını sanatla beslemekle olanaklı kılınabilir. Yılmaz, heykeli mekâna yayılan bir ses, bir enerji ve ışık olarak düşünüyor. Böylece imgeler dünyasından yükselen tüm bu veriler, Ayhan Yılmaz için taş / mermer veya bronzun dünyasında biçimlenip bizimle buluşuyor.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Dünya gazetesi

ANKARA - Yüksek Seçim Kurulu‘nun (YSK), 3 Kasım 2002 tarihinde yapılacak milletvekili genel seçimlerine 23 siyasi partinin katılabileceğine ilişkin kararı, Resmi Gazete‘de yayımlandı.
YSK‘nın kararında, Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunu‘na göre, Anavatan Partisi, Aydınlık Türkiye Partisi, Bağımsız Türkiye Partisi, Büyük Birlik Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Demokrat Türkiye Partisi, Demokratik Halk Partisi, Demokratik Sol Parti, Doğru Yol Partisi, Emeğin Partisi, Halkın Demokrasi Partisi, İşçi Partisi, Liberal Demokrat Parti, Millet Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi, Özgürlük ve Dayanışma Partisi, Türkiye Komünist Partisi, Yeniden Doğuş Partisi ve Yurt Partisi‘nin illerin en az yarısında oy verme günü olan 3 Kasım 2002 tarihinden en az 6 ay öncesi (03.05.2002) itibariyle teşkilat kurdukları ve büyük kongrelerini yaptıkları belirtildi.
TBMM‘de grubu bulunan partilerin de Adalet ve Kalkınma Partisi, Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti, Doğru Yol Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi, Saadet Partisi, Yeni Türkiye Partisi olduğu kaydedilen kararda, diğer partilerin ise genel kongre veya teşkilatlanma koşulunu yerine getiremedikleri bildirildi.
Buna göre, 22. dönem milletvekili genel seçimine katılabilecek siyasi partiler şöyle:

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

TÜRK MİLLİ EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI (2)

1739 sayılı Millî Eğitim Temel Yasası ile belirlenmiş olan Millî Eğitim Sistemi, “örgün eğitim” ve “yaygın eğitim” olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır.

2.1. ÖRGÜN EĞİTİM

Örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla okul çatısı altında yapılan düzenli eğitimdir. Örgün eğitim, okulöncesi, ilkögretim, ortaögretim ve yüksekögretim kurumlarını kapsamaktadır.

2.1.1. Okulöncesi Eğitim

Okulöncesi eğitim; isteğe bağlı olarak zorunlu ilkögretim çağına gelmemiş 3-5 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Okulöncesi eğitim kurumları, bağımsız ana okulları olarak kurulabildikleri gibi, gerekli görülen yerlerde ilköğretim okullarına bağlı ana sınıfları halinde veya ilgili diğer ögretim kurumlarına bağlı uygulama sınıflari olarak da açılmaktadır. Okulöncesi eğitimin amacı; çocukların bedensel, zihinsel, duygusal gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını, onların ilkögretime hazırlanmasını, koşulları elverişsiz çevrelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı yaratılmasını, Türkçe’nin doğru ve güzel konuşulmasını sağlamaktır.

2.1.2. İlköğretim

İlköğretim 6-14 yaş grubundaki çocukların eğitim ve ögre-timini kapsar. İlkögretimin amacı; her Türk çocuğunun iyi birer yurttaş olabilmesi için, gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlık kazanmasını, millî ahlak anlayışına uygun olarak yetişmesini, ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda hayata ve bir üst ögrenime hazırlanmasını sağlamaktır.
İlkögretim kız ve erkek bütün yurttaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. İlkögretim kurumları sekiz yıllık okullardan oluşur. Bu okullarda kesintisiz eğitim yapılır ve bitirenlere ilkögretim diplomasi verilir.

2.1.3. Ortaögretim

Ortaögretim; ilkögretime dayalı, en az üç yıllık genel, meslekî ve teknik ögretim kurumlarının tümünü kapsar. Ortaögretimin amacı; ögrencilere asgarî ortak bir genel kültür vermek, birey ve toplum sorunlarını tanıtmak ve çözüm yolları aramak, ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel kalkınmasına katkıda bulunacak bilinci kazandırarak ögrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yüksekögretime, hem yüksekögretime hem mesleğe veya hayata ve iş alanlarına hazırlamaktır.

2.1.4. Yükseköğretim

Yükseköğretim; ortaöğretime dayalı, en az iki yıllık yüksek ögrenim veren eğitim kurumlarının tümünü kapsar. Yükseköğretimin amacı; ülkenin bilim politikasına, toplumun yüksek düzeyde ve çeşitli kademelerdeki insan gücü gereksinimine göre öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yetiştirmek, bilimsel alanlarda araştırmalar yapmak, araştırma-inceleme sonuçlarını gösteren ve bilim-tekniğin ilerlemesini sağlayan her türlü yayını yapmak, Hükümet tarafindan istenecek inceleme ve araştırmaları sonuçlandırarak düşüncelerini bildirmek, Türk toplumunun genel seviyesini yükseltici ve kamuoyunu aydınlatıcı bilimsel verileri sözle ve yazı ile halka yaymak ve yaygın eğitim hizmetinde bulunmaktır. Yükseköğretim kurumları; Üniversite, fakülte, enstitü, yüksek okul, konservatuar, meslek yüksek okulu ile uygulama ve araştırma merkezlerinden oluşmaktadr.

2.2. YAYGIN EĞİTİM

Yaygın eğitimin amacı, millî eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş olan veya herhangi bir kademesinde bulunan ya da bu kademeden çıkmış yurttaşlara örgün eğitimin yanında veya dışında:

Kaynak: MEB Araştırma, Plânlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı – 2000

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

ATATÜRK’ÜN EĞİTİMLE İLGİLİ DÜŞÜNCELERİ

Millî Eğitimin Önemi

Bugün hepimizin en önemli ve en verimli görevi, milli eğitim işleridir. Millî eğitim işlerinde kesinlikle başarılı olmak gerekir ve olacağız. Bir milletin gerçek kurtuluşu ancak bu şekilde olur.

Millî Eğitimin Genel Amacı

Memleketi bilim, kültür, bayındırlık alanında da yükseltmek, milletimizin her konuda pek verimli olan yeteneklerini geliştirmek, gelecek nesillere sağlam, değişmez ve olumlu bir karakter vermek gerekir.

Millî Eğitimin Özel Amacı

Efendiler! Eğitim ve öğretime uygulanacak yöntem, bilgiyi insan için fazla bir süs, bir hükmetme aracı yahut medeni bir zevkten çok, maddi hayatta başarılı olmayı sağlayan pratik ve kullanılabilir bir araç haline getirmektir.

Millî Eğitimin Özellikleri

Eğitim, her türlü hurafeden ve yabancı düşünceden uzak, üstün nitelikte, ulusal değerlere ve yurtsever bir anlayışa sahip olmalıdır.

Millî Eğitimin Politikası

Milli eğitim, laik ve tek okul ilkesine dayalı olmalıdır. Eğitimde hedefimiz, toplumun medeni ve sosyal değerini yükseltecek, ekonomik gücünü arttıracak yurttaşlar yetiştirmektir.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Islamul şi Europa diversă

Islamul este fara îndoială una din marile religii ale lumii, o religie a păcii şi toleranţei faţă de toate religiile şi popoarele musulmane sau nu.Însăşi religia musulmana este un mozaic de culturi şi naţiuni unite printr-o religie comuna, universală căreia îi aparţin şi pe care o îmbogăţesc.Contactele Islamului cu Europa sunt timpurii şi sunt bine documentate atât în cronicile vremurilor, cât şi în lucrări recent apărute scrise de personalităţi de renume din mediile academice europene şi nu numai.
Din păcate evenimentele de la 11 septembrie 2001 au umbrit raporturile inter-religioase şi au arătat vulnerabilitatea toleranţei multora, de fapt o intolerabilitate ce exista deja de mult şi a putut fi manifestată de diferiţi politicieni populişti de extremă dreapta ahtiaţi după timpurile coloniale când decideau soarta altora.În mod miraculos toţi musulmanii au inceput sa fie priviţi cu suspiciune şi chiar cu ură dusă la paroxism de discursuri fără noimă menite să strângă voturile diferitelor categorii sociale ce se socotesc vulnerabile până la naivitate, ceea ce ne poate face să ne întrebăm de soliditatea mult slavitelor democraţii vestice. Este de-a dreptul hilar să crezi cu tărie ca o ţară ca Iordania sau Bahrain şi chiar marile ţări musulmane din Asia si Africa de Nord ar putea ameninţa la nivel militar tarile europene, membre NATO şi cu armatele dintre cele mai puternice din lume.Însăşi Turcia tară musulmană prin excelenţă, cu o democraţie solidă apară flancul sudic al Aliantei şi este o pretendentă serioasă la statutul de membru al Uniunii Europene.
Cei ce îi învinuiesc acum pe muusulmani au uitat se pare miile de martiri musulmani ce au căzut în lupta în cele două războaie pentru apărarea Franţei sau Italiei, un război ce nu îi privea decât ca supuşi coloniali ai puterilor europene de atunci ce le-au cotropit pământurile fără motive întemeiate decât dorinţa de îmbogăţire fără măsură şi alte astfel de meschinării politice, frânturi dintr-un „realpolitik” jucat la sute de kilometri de ţărmurile Europei.
Această fobie fără sens loveşte mai ales comunităţile musulmane sărace din Europa de Vest, cu toate că în secolele trecute aurul produs din sângele lor era binevenit la curţile europene. Această fobie vestică a fost „răsplătit㔠parţial prin masacru de la Srebenica şi multe altele rămase neştiute prin grija mass-media.
Aceste comunităţi venite în Europa pentru o viaţă mai bună au ajuns să formeze un conglomerat muusulman, unde tradiţiile unice şi uniunea în credinţa musulmană au dus chiar la crearea unui islam european, unde mulţi dintre credincioşi sunt europeni get-beget, convertiţi la Islam în a doua jumătate a secolului 20 şi nu numai.Aceste comunităţi sunt loiale statelor lor şi nu cer decât drepturi egale.
Nu dorim să facem polemică în privinţa a ce-i bun şi ce-i rău dar rămâne demn de remarcat că şi religia creştină are proprii extremişti şi excese rămase în istorie cu litere de foc şi sânge: Inchiziţia, convertirea altor popoare prin metodele vremii. Nimeni nu neagă faptul că şi religia islamică este folosită în scopuri mai puţin umanitare în unele părţi ale globului cum de asemenea există grupări paramilitare extremiste creştine,sikh,budiste sau hinduse inclusiv în SUA. Nimeni nu este imun la relele umanităţii totuşi dorinţa de a transforma Europa într-o fortăreaţă împotriva emigranţilor musulmani, refuzul continuu de a primi Turcia în Uniunea Europeana ne face să ne mirăm. Dacă o Europă modernă doreşte să şteargă cu buretele trecutul istoric prin înlăturarea musulmanilor indezirabili ar putea la fel sa înapoieze şi bogăţiile câştigate în trei-patru secole de stăpâni absoluţi în teritorii musulmane.Nu cred că, arabii magrebieni sau sirieni au vrut să fie colonie franceză sau pakistanezii şi mulţi alţi supuşi ai coroanei britanice imperiale.
Destinul Europei diverse în plan cultural, religios etc. este strâns legat de islam, o adevarată comoară a spiritului uman universal iubitor de pace şi izbăvire sufletească. Doar o mai bună cunoaştere reciprocă va pune în final capăt urii începută din neştiintă, iar o şansa egală pentru o fiinţă umană este împlinirea unei vieţi.
Destinul Islamului nu va fi decis de conducătorii Europei ci de însăşi credincioşii prin respectarea Coranului şi a învăţăturilor sfinte bazate pe principii morale universale găsite deplin şi în dogma creştină şi cea iudaică, cele 3 mari religii monoteiste ale lumii.

Isac Mihai

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Tuna boylarında Alişimiz var

Orhan Seyfi ŞİRİN

Sorma buralarda ne işimiz var,
Tuna boylarında Ali’şimiz var,
Yemen Türküsü’ne ağlayışımız,
Nasrettin Hoca’ya gülüşümüz var.

“Ali var“ diyorlar “Kırmızı Güle“,
Hasan’ım martini alıyor ele,
Ramizem’in evi kapılmış yele,
Yusufla Arda’ya dalışmız var.

Sevda yalan derler, sakın inanma,
Tuna’dan geliyor ince donanma,
Koca Yusuf seni unuttuk sanma,
Deli ormanlarda güreşimiz var.

Yunus Emre gibi pirlerim durur,
Sarı Saltuk gibi erlerim durur,
Anıttepe gibi yerlerim durur,
Samsun’dan yükselen güneşimiz var.

Akdeniz’de yüzer Yavuz’umuz var,
Manastır içinde havuzumuz var,
Arda’da, Aras’ta, Zap’ta kutlanır,
Nevruz günü Hıdırlezimiz var.

Malkoçoğlu eyerler mi kıratı?
Eser zaman yakın eder serhatı,
Mostar imiş şu dünyanın Sırat’I,
Yıkık köprüsünde bir taşımız var.

Kızanlar hatıra getire bize,
Balkanlar koynuna yatıra bizi,
Yıllardır yaşatır hatıra bizi,
Üsküp’te beş yüzyıl kalışımız var.

Uyuduk mürteciye, döndük şaşkına,
Döndük bir bir muhacire, düşküne,
Yetiş Beylerbeyi Allah aşkına,
Üç yüzyıl uykuya dalmşimiz var.

Küfür saydık felsefeyi, bilimi,
Ezberledik hurafeyi zulümü,
Hak etmeden katliamı, ölümü,
Üç yüz sene bozgun oluşumuz var.

Al bire, al bizi, al götür bu yaz,
Tuna’yı, Bosna’yı özledim biraz,
Sorma bre sorma ne işimiz var,
Tuna boylarında Aliş’imiz var.

TÜRKÇE

Dr. İdris Karakuş

Bir ülke ki milleti Türk;
İnsanı Türkçe konuşur.
Azerbaycan, Kırım, Kerkük....
Soyadını Türkçe konuşur.

Yaylaları, ovalar...
Çiçek açar sarı sarı.
Cana can katan baharı,
Hazanı Türkçe konuşur.

Bahçesi Türk, bağları Türk;
Ovası Türk, dağları Türk;
Devir dönem, çağları Türk;
Zamanı Türkçe konuşur.

Ormanında her ağacı,
Meyve verir; can ilacı.
Emmi, dayı, gardaş, bacı...
Yareni Türkçe konuşur.

Bu ülkenin insanı hür;
Özgür doğar, özgür büyür.
Soydaşı ve daha öbür
Kalanı Türkçe konuşur.

Türküm dileği, duası,
Feryadı, figanı, yası,
Gülmesi, ağlaması,
İrfanı Türkçe konuşur.

Harar, heybe, halı, kilim...
Destan okur dilim dilim....
Kırık sazım, kopuk telim
Figanı Türkçe konuşur.

Bu dildedir milli çare,
İdris nebi hemen ara.
Betit beyit, sıra sıra
Ozanı Türkçe konuşur.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Renkler değişse de düşler aynı.
Osmanlı Gelinlikleri

Giyim, insanların tabiat şartlarından korunmak amacıyla örtünme ihtiyacından doğdu. Başlangıçta basit bir şekil sergileyen örtünmenin gelişimi, insanların gelenekleri ve ferdi zevklerinin sonucu oluştu.
Türk giyim ve kuşamı uzun geçmişi, yayıldığı geniş coğrafi alan, kültür etkileşimi ve inanç sistemlerinin etkisi ile oluştu. Bu değişim içerisinde tüm dönemlerde kadının en önemli tören giysisi hiç kuşkusuz gelinlik oldu. Gelinlik için seçilen model, renk, kumaş değişse de amaç hep aynı kaldı.
Osmanlı geleneği gereği, simli, pullu, işli giyinmeleri ayıp sayıldığından genç kızlar genellikle sade elbiseler giyerdi. Kadınların süslü giyinebilmelerinin yolu evlilikle başladığından, ilk gösterişli elbise olan gelinlik her zaman önemli bir giysi oldu ve gelinin diğer kadınlardan farklılığını belirtmesi açısından da önemsendi. Gelini diğer kadınlardan farklı kılan, gelinliğin yanı sıra gelinliği tamamlayıcı gelin başı, duvağı ve aksesuvarlarıydı.. Dönem modasını yansıtan pahalı kumaşlardan yapılan gelinlikler gösterişli ve süslüydü. Saray, hanedanlık rengi olarak kırmızı rengi benimserken, halk kırmızının yanı sıra mor, mavi, pembe gibi canlı renkleri tercih ediyordu. Gelinin yüzünü örten duvak kırmızı idi. 1870'lerden sonra Batı etkisiyle daha açık renkte gelinlikler giyilmeye başlandı. Beyaz kumaştan gelinliği ilk kez 1898’de Kemalettin Paşa ile evlenen II. Abdülhamid’in kızı Naime Sultan giydi. Sarayda başlayan ve zamanla yaygınlaşan beyaz gelinlik 20. yüzyılda vazgeçilmez oldu.
Osmanlı devrine ait kadın giyimi ve gelinliği, yaşanılan hayat tarzına paralel saray, şehir ve kırsal kesim gibi grupların kendilerine özgü kuralları, gelenek ve göreneklerine göre kullanılan değişik boya, dokuma, işleme ve modellerle zenginleşti. Osmanlılarda düğünün kaç gün süreceği, evlenenlerin sosyal statülerine göre değişim göstermekteydi. Düğünün her gününde farklı bir kıyafet giyilirdi. Kına gecesinde ve gerdek günü için farklı kıyafetler, gerdek ertesinde ise, ‘paçalık’ tabir edilen bir kıyafet giyilirdi. Kadınların başlıca giyim eşyaları şalvar, hırka, gömlek, entari ve kaftanlardı. Şalvarla giyilen entariler Türk kadın giyiminin en eski örneklerini teşkil eder.
Peşli entari, belden aşağı doğru etek kısımları genişletilerek biçimlenir. 18. yüzyıl başlarından itibaren bu entarilerin yaka açıklığı, kol kesimi, etek boyu, elbisenin bedene oturması gibi model değişiklikleri, 19. yüzyıl ortalarına kadar etkili oldu.
19. yüzyılın başlarında üç etek ve dört etek denilen modeller gözde oldu. Üç etekler yanları yırtmaçlı, önü açık, belden birkaç adet düğmeli, boyu yere kadar entarilerdir. Üç etek 1875’lere kadar etkiliydi ve kırsal kesimlerde 20. yüzyıla kadar kullanıldı. 1867’de Sultan Abdülaziz’in Avrupa seyahati dönüşünden sonra üç etek ve şalvarlara gençlerin rağbeti azaldı, iki etek entari modası görülmeye ve Batı modasının etkisi hissedilmeye başlandı. Entarilerin dört peşli, dolama, topuk döven, kumru yaka, hâkim yaka çantalı, kutu içi gibi değişik adlarla anılanları vardır.
Bu entarilerden sadeleri günlük, ağır işlemelileri düğün-tören kıyafetleri ve gelinlik olarak kullanılırdı. Bu entariler umumiyetle kadifeden, baştan geçme, uzun boy, beden kısmı vücuda göredir. Yakası yuvarlak ve önü bele kadar açıktır. Yakanın açığından içe giyilen helâli gömlek görünür. Bu entari ile başa krep veya yemeni örtülür, beline gümüş kemer takılır.
19. yüzyılın başlarında çoğunlukla mor, bordo kadifeden, üzerine dival işi tekniğinde sırma ile çeşitli bitki motifleri işlenen ve bindallı adı verilen elbiseler gelinlik ve tören kıyafeti olarak tercih edildi. Kırsal kesimde aynı tarz işleme ve kumaşlar kullanılarak şalvar, ceket olarak giyilirdi. II. Abdülhamid döneminden itibaren büyük şehirlerde bindallı elbiseler yerini, Batı etkisinde uzun etek ve ceketten oluşan takımlara bıraktı. Etek-ceketler atlas, tafta ve münakkaş gibi ipekli kumaşlardan yapılırdı. İlk örnekleri atlas kumaşa bindallı tarzında ve oldukça uzun kuyruklu etek ve korsajlı ceketten oluşur. Bu gelinlikler daha sonraları yerlerini tafta ve sim dokumalı ipekli kumaşlardan uzun, kloş etekli, korsajlı, balenli, vücudu saran üstlü, pelerinli kıyafetlere bıraktı. Bu giysilerle krep oyalı baş örtüleri, renk ve işlemeye uygun olarak kışın, diz hizasında ve bele oturan içi kürklü kadife mantolar giyilirdi. Giysinin aynı rengi ve işlemesine uygun olarak kumaş ya da deri ayakkabı ve çantalar kullanılırdı. Giysilerdeki batılılaşma ayakkabı modellerine de yansırdı.
Osmanlı döneminde genç kızların hayallerini süsleyen gelinlikler bugünün genç kızlarının da düşlerini zengin kılacak nitelikte.

Sebahat Gül, Türk-İslam Eserleri Müzesi Etnografya Seksiyon Şefi

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

ÜÇ AYLAR VE MANEVİ DEĞERİ

Dini hayatımızda „Üç Aylar“ diye bilinen ve sonu Ramazan Ayı ile biten feyizli ve bereketli bir maneviyat mevsimine girmiş bulunuyoruz. Bugün Üç Ayların ilki olan Recep ayının birinci günüdür. Üç ayla, Kameri Takvime göre, Recep, Şaban ve Ramazan aylarıdır. Bu aylar, rahmet dalgalarının başladığı, manevi huzur ve sükunun kalplere doğduğu, ilahi rahmetin coştuğu aylar-dır. Bu aylar girince, mü’minlerin ruhlarını manevi bir hava kaplar. Bu mübarek ayların manevi değerine Hz. Peygamber işaret etmişler ve şöyle buyurmuşlardır: „Recep Allah’ın ayı, Şaban benim ayım, Ramazan da ümmetimin ayıdır.“ (Aclunı, Keşfu’l.Hafa, 1/423). „Ey Allah’ım! Recep ve Şaban’ı bize mübarek kıl, bizi Rama-zan’a kavuştur“. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/259)
Bu aylar mübarek gecelerle doludur. Recep ayının ilk Cuma gecesi, Regaib gecesi, yirmi yedinci gecesi de Mi’rac gecesidir. Şaban ayının on beşinci gecesi Berat gecesi, Ramazan ayının yirmi yedinci gecesi de Kadir gecesidir.
İdrak ettiğimiz Recep ayı gerek İslam’dan önce, gerekse İslam’dan sonra mukaddes bilinen bir aydır. Recep ayı, Regaib ve Mi’rac gibi mübarek geceler ve ilahi tecellilerle şereflendirilmiştir. Ülkemizde de asırlardır bir „Üç Aylar“ geleneği oluşmuş Ramazan’a hazırlık bununla başlar hale gelmiştir.
Üç Aylar, geçmişin muhasebesini yaparak, geleceğe azim ve enerji dolu bir şevkle atılmak için iyi bir imkandır. Hayatımızda otokontrol sisteminin kurulmasına vesile olan mübarek üç aylar ve kandiller, dünyevi meşguliyetlerimizden sıyrılıp, yaratılış gayemizi düşünmemiz; yaratan ve yaratılanlarla olan münasebetlerimizi değerlendirmemiz için son derece kıymetli fırsatlardır. Üç Aylarının tebrik eder, miletimiz için hayırlara vesile olmasını dileriz.

DUA - Hacer AKIN

Böyle bir duyguyu vermeseydin Rabbim,
Böyle sonsuz bir rahmet sunmasaydın,
Dua nedir niyaz nedir bilmeseydim,
Dertlerle bunalır boğulurdu kalbim.

Bütün kapıların kapandığı anlarda
Ne yapardım, nereye, kime giderdim:
Kendi kendime boğuşur, nedenler, niçinlerle,
Belki de hayata küser ölümü dilerdim.

Bir evladın annesine sığınması gibi,
Şerler senden bile olsa yine sana sığınırım.
Bilirim ki şerlerde bir çok hayırlar gizli,
Gizlediğin hayırları ve yardımını umarım.

Dualarımla sana sığındığım anlarım.,
Dünyadan uzaklaşır kanatların uçarım.
Her şeye gücü yeten Kadir-i Mutlak’tan,
Gönlümce ister gönlümce umarım.

Yağar sağnak sağnak tecellisi Rabbimin,
Kulluğumu ta iliklerime kadar hissederim.
Teslimiyetin en güzeli en yücesiyle,
Şükür yine sana hep sana yönelirim.

Hazırlayan: Minever BURACAI

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Avrasya - Türkiye’den

Anadolu Türk Kültür Tarihi ve Azerbaycan

Sunan: Prof. Dr. Erol Mutlu
Konuşmacılar: Prof. Dr. Rahile Şükürova ve Doç. Dr. Asker Kartarı

Mutlu: Türkiye’den sevgi, saygı ve dostlukla yeniden merhaba sevgili seyirciler. Türk kültürü ve tarihini tartıştığımız programımızın bu bölümünde Azerbaycan dili ve kültürünü ele alacağız, Anadolu ile bağlantılı olarak. Konuklarımız, sayın Prof. Dr. Rahile Şükürova ve sayın Doç. Dr. Asker Kartarı. Kendilerine hoş geldin diyoruz. Soru yöneltmeden önce kendinizi tanıtmanızı da rica edeceğim. sayın Şükürova sizden başlayalım. Kendinizi tanıttıktan sonra Azerbaycan da konuşulan dil ve Türkiye’deki dil ile tarihçelerini karşılaştırır mısınız?
Şükürova: Ben Azerbaycan’da doğdum, büyüdüm. Liseye ve üniversiteyi orada okudum. Azerbaycan Devlet Üniversitesinden mezunum. Azerbaycan İlimler Akademisinin Şarkiyat Fakültesinde çalıştım. Reşideddin’in Oğuznamesi üzerinde doktoramı yaptım. Daha sonra Akkoyunlu Devletinin tarihiyle ilgili ve Uzun Hasanın tarihiyle ilgili “Kitab-ı Diyarbekiriye” adlı eser üzerinde çalışmam oldu. Hem kitap halinde yayınlandı, hem de tez olarak savunduk bu konuyu. Daha sonra Türkiye’ye geldim. Gazi Üniversitesinin daveti üzerine burada Fen Edebiyat Fakültesinde Azeri Türkçe’si Azeri Edebiyatı derslerine girdim. Daha sonra Kırıkkale Üniversitesinde görev yaptım.
Mutlu: Şimdi de Asker Kartarı’dan öğrenelim yaptığı çalışmaları. Buyurun efendim.
Kartarı: Ben Azerbaycan da doğmadım, ama Azeri’yim. Ailem 1925 de Bohçalı Mahalından gelmiş. Gürcistan tarafından gelmişler. Biliyorsunuz, Gürcistan da 600 binden fazla Azeri var. Türkiye de doğdum, büyüdüm. Lise ve Üniversite tahsilimi de burada tamamladım. Yüksek lisansımı burada yaptıktan sonra Almanya’ya gittim. Almanya’da da Münih Üniversitesinde Kültürler arası İletişim konusunda doktora yaptım. Şu anda sayın Hocamla (Mutlu) birlikte A.Ü. İletişim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktayım. Azeri kültürüyle ilişkim çok küçük yaşlarda başladı. Siz büyük bir şansla Azeri dilini Azerbaycan da öğrendiniz. Ben bu dili annemden öğrendim, benim gerçekten ana dilim Azeri dili. Almanya da bulunduğum süre zarfında azatlık radyosunda redaktör olarak çalıştım, haber spikerliği yaptım. Yani Azeri dilini tam anlamıyla kullanıyorum diyebilirim.
Mutlu: O zaman dille ilgili tartışmaya girelim.
Şükürova: Çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türk halklarının dilleri arasında bazı tarihi hadiseler yüzünden, zaman zaman lehçe farklılıklarından, dil farklılıklarına kadar varan ayrılıklar meydana gelmiştir. Bu da zamanla aynı kökten olan milletin tümünün anlayabileceği dil milletin özüyle birlikte parçalanmıştır. Bu kökten ayrılan dillerden biri de Azeri Türkçe’sidir. Eskiden Azerbaycan dili denilen Türkçe’dir. İlkokuldan beri tüm kitapların üzerinde Azerbaycan dili yazılırdı. Azerbaycan dili terim olarak yanlıştır. Çünkü, bir yer adıdır Azerbaycan. Mesela İngiliz dili diyoruz İngiltere dili demiyoruz. Rus dili diyoruz Rusya dili demiyoruz. Sovyetler Birliği döneminde Türkçe kelimesinin kullanılması da yasaktı. Bu yüzden Azerbaycan Türkçe’si denmiyordu. Azerbaycan’da 19.yy dan beri bütün Türklerin anlayacağı bir dilde konuşma konusunda bir mücadele olmuştu. Bu uğurda çok mücadele edenlerden biri, Azerbaycan’ın çok değerli yazarı ve filozofu Mirza Fethali Ahundof ve İsmail Gaspıralı. O da Kırım Türklerinin lideridir. Bunlar ortak dil ve ortak alfabe uğrunda mücadele eden en değerli kişilerdir. Bu konu büyük şairler, yazarlar ve bilim adamları tarafından her zaman konuşulan bir konudur. Ziya Gökalp diyor ki, “ ben iki büyük Türkçü tanıyorum. Onlardan biri Mirza Fethali Ahundof’tur. Biride İsmail Gaspıralı’dır. Mirza Fethali Osmanlı sarayına gelip padişahlarla görüşmüş ve Türk halklarının anlayabileceği bir alfabenin oluşturup ortak bir dilde konuşma uğrunda mücadele vermiştir. İsmail Gaspıralı yayınladığı Tercüman gazetesinde bütün bu fikirlerini ortaya koymuştur. Bu konuda çok mücadeleler verilmiştir. Bu asrın başında belli siyasi çevrelere hizmet eden gruplardan bazıları Azeri Türkçe’sini Farslaştırmaya, bazıları Ruslaştırmaya, bazıları Osmanlılaştırmaya çalışmışlar. Rusya’nın o dönemlerdeki politikası da bellidir. Azınlıkların dillerini yok ederek, Rusça’yı hakim kılmak. Bütün Türkler Osmanlıca konuşsun diyerek Azeri Türkçe’sini Osmanlılaştırmaya çalışan bir grup vardı. Müslüman aleminden kopmaması için Azeri Türkçe’sinin Fars ve Arap dillerine yöneltenler vardı. Bu dönemde Azerbaycanlın çok değerli aydınları bu mücadeleye hayatları pahasına girdiler. Bu konuda en büyük hizmeti 1906 da yayınlanmaya başlayan Molla Nesreddin dergisi yapmıştır. Celil Mehmet Kuluzadenin yayınladığı bu dergide sade halk dilinde şiirler, makaleler, filetonlar ki bunlar küçük skeçlerdir. Bu dergide eserlerini yayınlayarak mücadeleye katılanlara Molla Nesreddinciler denilmeye başlandı. Azerbaycan dilinin bugünkü seviyeye gelmesinde, korunmasında onların çok büyük rolü olmuştur. Feridun Bey Köçerli, Mirza Ali Ekber Sabir, Ömer Faik, Abbas Sehet daha adını sayamayacağım daha birçok insan Azerbaycan dilinin korunması Azerbaycan Dilinin yolundan sapmaması için çok mücadele veren insanlardır. Azerbaycan dili bugünkü saflığını, Türklüğünü korumuşsa bunu bu insanlara borçludur. Ondan sonra gelen nesil de onların yaptıklarına çok değer vermişlerdir. Dil, bir nesilden bir nesile geçen korunması gereken bir emanettir. Mutlaka diller başka dillerden etkilenecektir, dil başka türlü yaşayamaz. Ama eğer bir kelimenin karşılığı varsa ona dilinizde neden onu başka bir dilden alalım.
Mutlu: Öz Türkçeleştirme bizim ülkemizde de yapıldı. Dili koruma ve geliştirme çalışmaları sonucunda ortak bir noktaya varıldı.
Kartarı: Ben tabii olaya biraz daha etnoğraf gözüyle bakıyorum. Hocam edebiyat tarihçisi olduğu için son yüzyıldaki gelişmeleri aldı. Biraz daha eskiye gidersek bir Azerbaycan ve Azeri konusu var. Sovyet döneminde Azerbaycan ve Azerbaycan dili kavramları vardı. Azeri kavramı yoktu. Biz Türkiye’de Azeri diyoruz. Fakat Azerbaycan da Azerbaycanlı denilir ve nüfus kağıtlarında da Azerbaycanlı yazıldı. Hatta ailem Gürcistan’dan mübadele programıyla geldiğinde buradaki Ruslar da Rusya’ya gönderiliyordu. Benim büyükbabamın pasaportunda Türk yazdığı için gelebildi. Gürcistan’daki Azerilerin pasaportunda Türk yazıyordu. Azerbaycan’dakilerin pasaportunda Azerbaycanlı yazıyordu. Bu ayrı bir tartışmadır. Biz daha ileri gidersek tüm Kafkasya da yaşayan Türklere Kırımlılar dahil olmak üzere “Tatar” deniyordu. Bu dil de Tatar diliydi.
Mutlu: Peki, Türkçe denilmeye ne zaman başlandı?
Kartarı: Bu çok daha sonraya rastlıyor. Rus tarihine bakarsanız, uzun zaman tüm Türklere Tatar denildi.
Şükürova: Türk ismi Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra yaygınlaştı. Azeri Türkçe’si de o zamandan sonra yaygınlaştı. Azeri Türkçe’si de o zamandan sonra denmeye başlandı. 1920’li yıllara kadar Tatar denildi. Ondan sonra Azerbaycanlı denilmeye başlandı.
Kartarı: Bunun öncesinde 4. yy.’dan itibaren Kafkasya’da Türkmenler rastlıyoruz. Aran Ovasında büyük Türkmen ovalarının kurulduğuna dair kaynaklar var. Daha sonra Türkmenler güneye doğru göçe başlıyorlar. Azeri hilali dediğimiz bir hilal var. Bu Erzurum, Erzincan, Elazığ ve Urfa’dan dönüp, Kerkük’e kadar uzanan bir yay. Bu hilal içinde bir göç olduğu söyleniyor tarihçiler tarafından. Bu göçün yolunu izlediğimiz zaman Erzurum da, Elazığ da, Urfa da, Erzincan da, Musul da, Kerkük’te, özellikle Kerkük’te çok canlı yaşanan Azeri kültürünün ve dilinin izlerini görüyoruz. Benim Aşağı Fırat Bölgesinin mutfak kültürü üzerine bir çalışmam olmuştu. Gördüm ki, Azeri mutfağıyla arasında çok bir fark var. Farklılıklar da bölgede yetişen sebze ve meyvelerden kaynaklanıyor. Yemeklerin isimleri aynı, bir düğün yemeğinde pişirilenler aynı. Erzincan’la Aşağı Fırat’ın ürünleri aynı. Mesela Azerbaycan da “davga” denilen bu tarafta “toyga” denilen ve soğuk yenilen bir çorba var. Bu bir Türkmen yiyeceği ve yalnız bu yay üzerinde görülüyor. Her iki tarafta yoğurt ve yeşillikle yapıyor ama içine katılan otlar farklı. Ayrıca “tarhun” adı verilen bitki yalnız bu yay üzerinde kullanılıyor. Bunu dışarıda kimse bilmiyor. Bunu bir uçta Hatayda ki Türkmenler kullanıyorlar diğer uçta Aran Ovasındakiler kullanıyor. Bu kültürel bir benzeşmedir. Demin sözünü ettiğim göç birkaç defa tekrar edilmiş. Her defasında da bir şeyler bırakmış. Mutfak yerine müzikten gidersek Doğu Anadolu’nun müziğine bakarsanız, Erzurum’un, Elazığ’ın, Urfa’nın Kerkük’ün müziği bizim Azerbaycan da “tesnif” dediğimiz başında uzun hava bulunan, arkasından ritimli bir bölüm getirildikten sonra yine sonuna uzun hava eklenen bir müzik türü vardır. bunlar Urfa’da “divan” diye geçer. Erzurum da, Elazığ da bunun birçok örnekleri vardır. Bu tür müzik Sivas ta Tokat’ta bile görülebilir. Bunların hepsi Türkmen kökenli Aran Ovasından çıkmış, geri dönmüş ya da geri dönmemiş gittikleri yerlere yerleşmiş olan kültür gruplarının ürünü.
Şükürova: Saz da var mesela.
Kartarı: Oraya gelmedim daha. Dil konusunda oraya geleceğim. Çünkü biz etnograflar bir kültür ürününün günlük yaşamdaki yansımasına bakarken onun arkasında neler olduğunun merakı içinde oluruz. Osmaniye civarında Afşarlar var. Bir Afşar dostumun evinde bizim evimizdeki eşya adlarının, kap-kacak adlarının geçtiğini duydum.
Şükürova: Onlar da Oğuz boyudur.
Kartarı: Başka Oğuz boyları da var ama bunların hepsi Aran’dan gelmemiş. Arandan gelenlere baktığınız zaman bunları buluyorsunuz. Bunları Azerbaycan’dan çıkmış ya da onlarla bir şekilde akraba olan topluluklarda buluyorsunuz.
Şükürova: Bulundukları toplumdan muhakkak bir şey alıyorlar.
Kartarı: İki ayrı şey var. Bir tanesi, bulunduğu toplumdan bir şey almak. Mesela Afşarların Osmaniye’ye göçü iki yüz elli yıl önce olmuş. Bu iki yüz elli yıl içerisinde kendi komşuları olan diğer Oğuz boylarıyla alışverişleri onların iki yüz elli yıl önce getirdikleri isimleri değiştirmemiş. Bu isimler onlarda var yan komşularında yok. İki yüz elli yıldır da beraber yaşıyorlar. Demek ki kültür çok çabuk atılan bir şey değil, maddi ürünler dışında da çok çabuk alınan bir şey değil. Dil bunlardan bir tanesi. Tabii siz dili, edebiyat tarihçisi olduğunuz için hep edebiyatçılara bakarak değerlendiriyorsunuz. Bu sizin branşınızın bir gerçeği. Ben bunu biraz daha halkın günlük yaşamına bakarak almak durumundayım. Benim sizinki kadar yazılı kaynağım yok. Mesela cönkler vardır, el yazmaları, fotoğrafın arkasına yazılan yazılar. Bunlar bizim için yazılı kaynaktır. Ama siz daha çok edebi eserlere bakıyorsunuz. Oraya baktığınız zaman ben şunu görüyorum, Azerbaycan’da edebiyatçıların yaptıkları katkılardan daha çok, Azerbaycanlı aşıkların katkıları var. Azerbaycanlı aşığa hiç kimse Azeri Türkçe’sinin dışında bir dille bir şey söyletememiş. Azeri aşıkları bu dili hem iki yüz yıllık Rus hakimiyeti zamanında hem de yetmiş yıllık Sovyet hakimiyeti zamanında yürütmüşler. Şimdi onların temaları, seçtikleri konular tartışılabilir. Bazı aşıklar Komünist Partisine de şarkı söylediler. Orada kullandıkları dil beni çok ilgilendiriyor. Yine temiz Azeri Türkçe’si kullandılar ve herkesin anlayacağı dilde şarkı söylediler. Bir başka şey de Gaspıralı İsmail Bey’in hazırladığı bir alfabe var, Azerbaycan’da da okutuluyor. Biz hep ilk Türk Cumhuriyeti Türkiye’dir. Diyoruz ama ilk Türk Cumhuriyeti Azerbaycan dadır. Bu Türkiye’de pek yaygın olarak bilinmez.
Şükürova: Söz yerine çeker derler biz de 28 Mayıs da da Mehmet Emin Resulzade’nin kurduğu ilk cumhuriyetin yıl dönümüdür.
Kartarı: Mehmet Emin Resulzade burada yatıyor. Bütün çalışmalarının da burada sürdürmüş. Gaspıralı İsmail Bey ana dilin öğretilmesi için Azerbaycan masallarından yararlanmış. Demek ki nağıllar, Azeri masalları o zaman da dilin temiz kaynaklarıydı, bugünde dilin temiz kaynakları. Bu Osmanlılaştırma Ruslaştırma konusuna gelince Azerbaycan çok şanssız bir yerde bulunuyor. Çok verimli topraklar, petrol, bir geçiş noktası stratejik açıdan çok önemli. Onun için hem şanslı çünkü dünyanın en güzel yerlerinden bir tanesi hem şanssız böyle mümbit arazide herkesin gözü var. İran, Osmanlı Devleti ve Rus İmparatorluğu -ki ben Rusya’nın her zaman bir imparatorluk olduğuna inanıyorum. Bu üç tane güç her zaman orada kendi iktidarlarının sürdürmek istemişler. Tabii iktidarın yollarından bir tanesi de kültürdür. Bugün ülkemizde de görüyoruz hangi kültürleri ne şekilde empoze edilmeye çalışıldığını, iktidar olmak için önce insanların davranışlarını kendi lehine çevirmek gerektiğini biliyoruz. Dil bunu en kestirme yollarından bir tanesi. Ben sizin bir sözünüze takıldım. Dilde karşılığı olmayan kelimeleri başka dillerden alalım dediniz. Bence almayalım. Türk Dil Kurumunun Türkiye’de yaptığı çok güzel bir çalışma var, derleme sözlüğü diye.
Şükürova: Dil Kurumu’nun çok güzel, çok takdir edilecek çalışmaları vardır, çünkü; kurumun başında bulunan kişi bu işe gönül vermiş sayın Ahmet Bican Ercilasun. Fakat Türk Dil Kurumu’nun getirdiği bazı kelimeler var, örnek olarak fax yerine bilgi geçer kelimesini verebilirim. Fax kelimesini bütün diller kabul etmiştir halbuki.
Mutlu: Fakat bunu kabul ettiğiniz zaman, video text, text gibi teknolojiyle ilgili kelimeleri almak durumunda kaldığınız zaman, bunları geliştiren kültürler karşısında kültürünüzle nasıl övüneceksiniz. Kültürü üreten,bilimi üreten, onun ismini de üretiyor.
Kartarı: Ben başka bir şey söylüyordum. Derleme sözlüğü dediğimiz sözlük Türk Dil Kurumu’nun köy köy dolaşarak, Türkiye’nin hemen her yerinden derlenmiş sözcükleri topladığı bir eser. Sanıyorum 13,14 ciltlik bir sözlük. Buruda A köyünde B sözcüğünün karşılığı şudur deniyor.
Şükürova: Mesela siz anahtar diyorsunuz, biz aynı şeye açar diyoruz.
Kartarı: Dil ve kültür ilişkisiyle ilgili bir tarama yaptım orada. Karla ilgili Kars ve civarında sekiz on tane sözcük var. Antalya da ise bir tane kar sözcüğü var. Çünkü Antalya’nın doğasında böyle bir şey olmadığı için bir sözcükle anlatılmış. Yarın öbür gün karın farklı şekillerini gördüğümüzde yeni isim uydurmak yerine zaten Türkçe’nin içinde çıkmış olan sözcüklerden birisi kullanılabilir.
Şükürova: Ek varsa o kökün üzerinde bir şeyler yapılabilir. Önüne arkasına ekler ilave edilebilir. Ama dilde karşılığı olmayabilir. Yeni gelişmenin. Zaten bütün diller böyle yaşamış. Rus dilinde ne kadar Türkçe kelime var biliyor musunuz? Baskakov’un bir lügati çıktı, Rusça da Türk kelimeleri. Samaver de bir Rus kelimesidir. Samuvar Rusça da kendisi pişiren demektir. Bu kelime dile yerleşmiştir, karşılığı yoktur. Karşılığını siz şu anda icat etseniz olmaz.
Mutlu: Semaver artık antikalaşmaya başlayan bir nesne. Günümüzde yaşayan hala herkesin evinde kullanılan bir şey değildir. Televizyon yerine oturan bir Türkçe kelime bulabilseydik onun sakıncası olmazdı. Bilgi geçer belki faksın kısalığını karşılamadığı için uygun olmamıştır. Faks sözcüğü ilk karşımıza çıktığında yadırgadık, ama sonra kullanmaya alıştık. Aslında Türkçe karşılığı da aynı şekilde kullanabiliriz. Bunlar biraz da dildeki politik tercihlerdir. Aslında bunun üzerinde pek durmamak lazım. Akademik çalışmalar yapan biri olarak şunu söylemek istiyorum. Bazı akademik çalışma metinlerini İngilizce okuduğum zaman daha iyi anlıyorum. Türkçe çevirisini okuduğum zaman anlayamıyorum. Bunun nedenini düşündüm ve sonunda şuna kara verdim. İngilizce ana dilim olmadığı için o kadar mükemmel değil ama, ben biraz da köken bilime meraklı olduğum için İngilizce kelimelerin kökeninde, bir şeyler çıkarabiliyorum, yabancı gelmiyor kulağıma. Yani sizin söylediğiniz gibi uyduruk kelimeler olursa, etimolojik olarak kökeninden koparılmış, manası olmayan bir sözcük üretilmişse o kulağıma yabancı geliyor. Böyle problemler tabii ki var ama sizin dediğiniz kaynaktan türetme eğer söz konusu olursa,teori yerine kurum dediğimiz zaman kurmaktan hareketle belki bu kelime oturabilir belki. Eğer kökeni bir anlam ifade etmiyorsa size o sözcük halkın diline de oturmaz.
Kartarı: Bizdeki derleme sözlüğü gibi bir küllüye henüz Azerbaycan’da yok, parça parça çalışmalar var. Osmanlıların etkin olduğu dönemlerde Osmanlıca sözcük çok alınmış, Rusların etkin olduğu dönemde de Rusça kelimeler alınmış ama halk buna tepkisini göstermiş her zaman. Mesela “O olmasın bu olsun” diye bir operet var. Meşhed-i İbat adıyla bilinir. Azerilerin hepsi bilir. Müzikleri yalnız Azerbaycan da değil dünyaca da pek çok yerde bilinir. Çocukluğumda, benim babam Halk Eğitim Müdürüydü, bu oyun sahnelendi. Kars’ta, Erzurum’da, Ankara’da temsilleri verildi. Orada intiligent Hasan Bey isimli kişi sürekli olarak Osmanlıca konuşmaya çalışıyor. Bu aydın kişi gülünç tip olarak alınıyor ve buna çok gülünüyor. Bu çok önemli bir noktadır. Demek ki halk bu tür özentileri kabul etmiyor. Dönüp Aşık El Asker’den bugünün aşıklarına baktığınızda, dilde büyük bir bozulma yoktur. Bu çok önemli bir şeydir. Halkın içinde yaşayan Azerice bu. Bunun sonucunda ne oluyor Azeri dilinde eğitim yapan okullara giden insanların dili bozulmuyor. Ben çok insanla karşılaştım Almanya da kaldığım süre içerisinde, burada da, eğer Bakü’de yaşamışsa bir işte çalışmışsa ya da Rus dilinde eğitim yapan bir okulda eğitim görmüşse kendi anadilini ikinci plana itmiş olduğunu görüyorum. Dilde çok büyük bozulmalar var. Bu neyi getiriyor sonunda. Dille kültür bağlantısı demiştiniz başta. Eğer bir insan dilini gerçekten güzel konuşamıyorsa o dilin bağlı olduğu değerleri, bağlı olduğu asıl kültürün temel öğelerini de kullanamıyor demektir. Bunun birçok örneğini gördüm. Eğer karşılaştığımda Azeri Türkçe’sini gerçekten güzel konuşamıyorsa, sürekli olarak arada “uje, uje” diyorsa o zaman birçok konuda onunla anlaşamıyoruz zaten. Köyünü, halkını tanımıyor, günlük yaşamda daha çok başka bir sınıfın insanı olmuş. Siz ne diyorsunuz bu konuda?
Şükürova: Bizim Türkiye’de gördüğümüz bazı kişilere benziyor. Mesela çok güzel teşekkür etme şekilleri varken, “mersi” sözcüğü kullanılıyor. Televizyonlarda, radyolarda çok duyuyorum. Bu şekilde bir Azeri de eğer Rusça eğitim almışsa birkaç kelime kullanır. 1906 yılda Molla Nesreddin dergisi yayınlandığında Celil Mehmet Kuluzade’nin çok güzel bir hikayesi vardı. Birisi gidip Moskova’da eğitim görüp geldikten sonra “küfte” ye “kofte” demeye başlamış, kelimeleri Ruslaştırmış. Yabancı kelimeler kullanması kişinin daha iyi eğitimli olduğuna mı delalet ediyor Türkiye’de de rastladığım bir şey bu. Konsantrem bozuldu diyenler var. Fikrim dağıldı, zihnim dağıldı denilebilir. Benim söylediğim şu ki eğer dilde karşılığı varsa başka dilden alınmamalı.
Mutlu: Aslında o konu siyasi anlamda karar alma konusu olduğu için girmenize gerek yok. Aslında söylediğiniz çok önemli bir nokta var. Eğitimden ziyade kitle iletişim araçları çok önemli rol oynuyor tabii. Mesela Erzincan depremi sırasında oraya prefabrik evler yapıldı. Hemen ona halk kurma ev dedi. Kurma evin karşılığı da var, manası da var. Pikap arabalar Türkiye’ye geldiğinde de halk ona “kaptıkaçtı” demeye başladı. Eğer halk buna bir karşılık buluyorsa, o gerçekten halkın dilinde yer edebilir ama Televizyonlarda gazetelerde faks sürekli olarak geçiyorsa, ona bir takım insanların ona “bilgi geçer” diye buldukları isimleri halka kabul ettirmek tabii zor. Bu yüzden halkın sürekli muhatap olduğu Kitle İl. Araçlarının dilini kontrol etmekte fayda varmış gibi geliyor. İsterseniz bu konuyu bir kenara bırakıp Azeri Türkçe’si ile Türkiye Türkçe’sini karşılaştırmaya başlayalım, belki tarihlerini koşut olarak paralel olarak ele alabiliriz. Azeri Türkçe’si Anadolu Türkçe sine çok yakın değil mi, hem kullanılan sözcükler açısından.
Kartarı: Kanımca en yakın olanı. Söz konunun uzmanısınız ama ben de Azeri’yim, Türkiye’de yaşıyorum, Türkiye Türkçe’sini de biliyorum, Azeri Türkçe’sini de biliyorum, karşılaştırma yaptığımda Türkmence’yle karşılaştırıldığında Azeri Türkçe’si Anadolu Türkçe’sine en yakın olanı.
Şükürova: Diğer Türk lehçeleriyle de karşılaştırıldığında Azeri Türkçe’si en yakın olanı.
Kartarı: Bazı sözcüklere farklı anlamlar yüklenmiş, cümle yapısında bazı değişiklikler var.
Şükürova: Bir de şunu unutmamak lazım. Azeri Türkçesi’nde 32 harf var. Azeri Türkçe’sinde bütün seslerin karşılığı olan harfler vardır. Anadolu Türkçe’siyle Azeri Türkçe’si arasındaki yakınlık seslerden de kaynaklanıyor. Mesela “ğh” sesini kullanan doğu bölgesinden öğrencilerim var. Bazı kelimelerde Azerbaycan da kullanıldığı şekliyle oralarda kullanılıyor. Mesela biz “hala” diye annenin kız kardeşine deriz. O bölgelerde de öyle. Babanın kız kardeşine de “bibi” diyoruz.
Kartarı: Azeri kültürün kaldığı, yayın içinde kalan yerler bunlar. Bibiye Sivas’tan sonra rastlarsınız ama daha batıda rastlayamazsınız. Batıda Burdur ve civarında Türkmenlerde bulursunuz da başka yerlerde bulamazsınız. Bizde alfabe değişikliğinden sonra bazı seslerin karşılığı alfabe de yer almadı. Mesela açık e ve kapalı e Latin alfabesinde yok. Bu bir bakıma Anadolu Türkçe’sinin bazı sözcüklerinin, bazı hecelerinin ifade edilememesine neden oluyor. Mesela k ile g arasında fark var.
Şükürova: k ile g sesini kendisinden sonra gelen ünlüyle bağlantılı olarak farklı söylüyorsunuz.
Kartarı: Söylenişte de g’yi önde söylüyorsunuz Ka’yı arkada söylüyorsunuz. Azerbaycan da üç tane var bunlar. Tabii bu bir bakıma mevcut sözcüklerin yaşamasını sağlıyor. Şimdi Latin alfabesine geçince Azerbaycan yine koydu bu harfleri.
Mutlu: Sadece Azerbaycan da yok herhalde bu Özbekistan’da da var.
Kartarı: Anadolu Türkçe’sinde bu ayrılık oldu. Bazı sözcüklerde farklılıklar var. Anadolu Türkçe’sinde “dur” dur demektir ama Azerbaycan Türkçe’sinde ayağa kalk demektir. Eski Türk Ansiklopedisinde Mehmet Emin Resulzade’nin yazdığı bir madde var. O maddede verilen örnek şöyle; “Daldan çaptı kabaktakine çattı” Anadolu’daki Türk’e göre ‘dal’ ağacın dalı, dal Azeri Türkçe’sinde ‘budak’tır. Çapmak burada kesmek demek. Kabak bizde bir sebze, ama orada öndeki demektir. Çattı ise burada belki kavga etmek, orada yetişmek demek. Aynı kelimelerin farklı anlamları var. Bu benim konumla ilgili. Kültürler arası iletişimin çok önemli konuları bunlar. Sözcükler ve dil aynıda olsa yaratılmak istenen anlam farklı olduğu için etkin bir iletişim sağlanamıyor. Yanlış anlamalar meydana çıkabiliyor.
Şükürova: Ben Azeri Türkçe’si ile Türkiye Türkçe’si arasında çok büyük farklar görmüyorum. Bazı gramer anlamında bir takım farklılıklar var. Şimdiki zaman eki-yor Azeri Türkçe’sinde yok. Geçmiş zaman şekilleri yanıdır. Bir tek alfabedeki bu üç harfin dışında bütün harfler Azeri Türkçe’sinde de vardır. Diğer Türk lehçeleriyle karşılaştırdığınızda TR Türkçe’sine en yakın olanı Azeri Türkçe’sidir.
Kartarı: Bu iki dil birbirine bu kadar yakınsa bizim ne yapmamız lazım. Bir ortak dil mi olsun? Sizin fikriniz ne?
Mutlu: Yoksa ikisi de ayrı ayrı kendi gelişimlerini sürdürsünler mi?
Şükürova: Tabii herkes kendi gelişimini sürdü-recek ama bir araya geldiğimiz zaman birbiri-mizi anlamalıyız. Sovyetlerde yaşayan Türklerle bir araya geldiğimizde biz Rusça konuşuyoruz. Rusça’yı bilmek çok güzel, ne kadar fazla dil bilirsek o kadar güzel bir şey. 92 senesinde her cumhuriyetten bin öğrenci geldi. Bütün üniversitelerde bu öğrenciler kendi aralarında Rusça konuşuyorlardı. Şimdi yavaş yavaş Türkçe hakim oluyor. Orada da iş adamları, şirketler açıldı. Artık Türkçe sınırları aştı.
Mutlu: Tabii biz günlük hayatta konuşulan dilden ziyade, akademik dili kastediyoruz. Ben Kırgızistan da ekmek almaya gittiğimde herhalde beni anlarlar. Bizim burada konuştuğumuz akademik düzeye bir ders vermek ya da bir dersi takip edebilmek düzeyinde bir ortaklık.
Şükürova: Herkesin dilin bütün ayrıntılarını bilmesine gerek yok.
Mutlu: Böyle bir bütünlük nasıl sağlanabilir?
Şükürova: Hocam ilk adım atıldı zaten. Şu anda bütün Türk Cumhuriyetlerinde Latin Alfa-besine geçildi. Bütün Türk Cumhuriyetlerinde kullanılan alfabelerde otuz ikiden fazla harf yok. Bu çok büyük bir adımdır. Bir kelimenin bütün dillerdeki anlamını içeren sözlükler çıkıyor. Mesela anahtar kelimesinin yerine Azeri Türkçe’sinde açar kelimesi var. O kelime yavaş yavaş anahtarın yerine geçebilir.
Kartarı: Geçsin mi benim sorum o.
Şükürova: Hiç olmazsa “açar” dendiği zaman anlaşılsın. Kesinlikle tüm dillerin yerine Türkiye ya da Azeri Türkçe’si konuşulsun demiyorum. Bu düşünce zaten yanlış. O zaman Rusların politikasından farklı olmaz. Dilimiz kalacak ama bunun yanı sıra ortak bir Türkçe olacak.
Kartarı: Ortak bir Türkçe’den kastınızı tam anlamış değilim. Ortak Türkçe dediğiniz şey bir yeni yapay dil mi oluşturulacak, daha doğrusu toplama bir dil mi oluşturulacak, yoksa diyelim ki TR Türkçe’si akademik dil olarak kabul edilecek, ve bu dil bir Lingua Franka mı olacak?
Şükürova: Biz Rusça’yı ortak dil gibi nasıl konuşuyorsak Türkler bir araya geldiği zaman Türkiye Türkçe’si konuşulabilir.
Kartarı: Buna tavır nasıldır?
Şükürova: Çok güzel bir şeye değindiniz. ortak dilin bütün Türk Cumhuriyetleri arasında Azeri Türkçe’si olmasını istediğinizde, Özbekler niçin Özbek Türkçe’si ortak dil olmuyor diye itiraz edebilirler. Kazaklar da kendi dilleri olsun isterler. Genelde bilim adamlarının tavrı böyledir.
Kartarı: Neden kabul ediyorsunuz Türkiye Türkçe’sini?
Şükürova: Ediyoruz, çünkü bir duygusallık bir büyük sevgi de var Türkiye’ye karşı. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, yüzümüzü tuttuğumuz Karabağ olayında bizi destekleyen bir ülke. Bu çeşitli kongrelerde konuşuldu ayrıca. Ortak düşünce de Türkiye Türkçe’si üzerinedir. Türkologlar toplanıyorlar, biri Kazakça konuşuyor, biri Özbekçe konuşuyor arada çevirenler ise Rusça birbirlerine anlatıyorlar.
Mutlu: Hepsinden biraz var dediniz. Bu bizim burada konuşmakta olduğumuz dilin yapay bir dil olduğu anlamına mı geliyor?
Kartarı: Sentetik bir dil değil tabii. Anadolu Türkçesi’nin temelinde Türkmen dili vardır. Türkmen dilinin Azerbaycan Kültürüyle şekillenmiş hali. Daha sonra bu Anadolu da yayılıyor. Azerbaycan da yedi milyon Azeri olduğu söyleniyor. Türkiye de şu anda 2.5- 3 milyon Azeri var. Türkmenistan dan daha çok Türkmen burada var. Özbekistan’daki Özbeklerin %20, %30’u kadar Türkiye’de var. Kazak, Kırgız ve Uygurlardan da epeyce var. Adana da büyük bir yerleşim yeri var Uygurlardan oluşan. Türkiye bir bakıma bütün bu toplulukların bir araya geldiği bir yer. Türkiye Cumhuriyeti Türk halklarının ortak devleti. Onun için Anadolu Türkçe’sinin ortak dil olarak kullanılmasına kimsenin karşı çıkamayacağını düşünüyorum. Bu çok da olumlu bir girişim olur. Çünkü o cumhuriyetlerden çok öğrenci var burada. Gidip orada çeşitli yerlerde çalışacaklar. Dolayısıyla sadece akademik toplantılarda değil, şirket toplantılarında da ortak dil olarak rahatlıkla kullanılabilir.
Şükürova: Artık hakim olmaya başladı Türkçe öğrenciler arasında.
Kartarı: Eğer böyle bir ortak dil konusunda anlaşma olursa o zaman bu dillerin kendi arasında şiirinin, edebiyatının sürmesi dolayısıyla Türk dilinin çeşitli lehçelerinde eserlerin verilmeye devam edilmesi demektir ki, bu genel olarak Türk kültürü açısından özel olarak da bütün bu halkların kendi kültürlerini zenginleştirmeleri açısından çok yararlı olacağı kanısındayım.
Şükürova: İsimlerimiz aynı. Ortak çok yönümüz var. O dil aramızda hiçbir zaman bir duvar gibi durmamalı. Ben niye Kazakla Türkçe anlaşmayayım ki?
Mutlu: Çok teşekkür ederim programa katıldığınız için. Önümüzdeki hafta yeniden görüşmek üzere hoşça kalın.

07 Mayıs 2000, Ankara

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

REGAİB KANDİLİ

İçerisinde “Regaib, Miraç ve Berat Kandilleri ile Kadir Gecesi” bulunan ve İslâm âleminde “Üç Aylar” olarak bilinen Recep, Şaban ve Ramazan aylarının ilki Recep ayının birinci günü 8 Eylül 2002 Pazar günüdür.
Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.), Recep ayına girince “Allah’ım! Recep ve Şabanı bizlere hayırlı kıl. Bizi Ramazan ayına ulaştır” diye dua etmek suretiyle Recep ve Şaban aylarının Ramazan ayına bir hazırlık dönemi olduğuna işaret buyurmuştur.
Kameri Takvime göre, Recep ayı üç ayların ilki, bu ayın ilk Cuma gecesi de “Regâib Kandili”dir. Bu nedenle, 12 Eylül 2002 Perşembe’yi 13 Eylül 2002 Cuma’ya bağlayan geceyi “Regâib Kandili” olarak ihya edeceğiz.
Yüce Allah’ın; Mü’min kullarına acıması ve bağışlaması, sevap ve mükafatının bu gecede bol bol dağıtıldığı için bu geceye “Regâib Gecesi” denilmiştir. Bunun için Allah’ın verdiği sayısız nimetlerin değerini anlayarak, nefis muhasebesi yaparak, bilerek veya bilmeyerek işlenen bütün günahlara tevbe edilerek bu geceyi ibadetle geçirecek Mü’minlere Allah’ın sonsuz rahmeti ve ihsanı ulaşacaktır.
İslâm Dinine göre, geceleri ibadet yapmanın kıymeti ve mükafatı çok büyüktür. Kur’an-Kerim’de: “Ey Muhammed! Gecenin bir kısmında uyanarak, sana mahsus bir nafile olmak üzere namaz kıl. Böylece Rabbinin, seni, övgüye değer bir makama göndereceğini umabilirsin” (İsra Suresi: 17/79) buyurulmaktadır.
Peygamber Efendimiz (s.a.v.) de “Gecede duanın kabul olacağı bir saat vardır ki, her hangi bir Müslüman ona rastlar da dünya ve ahirete dair Allah’dan hayır dilerse, muhakkak Allah dilediğini yerine getirir. Bu hal her gece de vardır” buyurmuş ve “Beş gece vardır ki, onlarda yapılan dualar kabul olur. Recep ayının ilk Cuma gecesi, Şaban ayının yarısı gecesi, Cuma gecesi, Ramazan ve Kurban bayramı geceleri” diye açıkladığı bu beş gecenin birisi de “Regaib Kandili” gecesidir.
Regâib gecesine mahsus olmak üzere, Peygamberimiz tarafından bizlere tavsiye edilmiş herhangi bir ibadet şekli yoktur. Bununla birlikte bu geceyi ibadetle geçirmek isteyen Mü’minler; bol bol Kur’an-ı Kerim okumalı, varsa geçmiş namazlarını kaza etmeli, yoksa nafile namaz kılmalı, tevbe veistiğfarda bulunmalı, içten dua etmeli ve gelecek günlerinin hayırlı olmasını dilemelidir
Ayrıca, Mü’nminler; kusur ve yanlışlardan dönmeye kesin olarak söz vermeli, gıybet, dedikodu, iftira, yalan, yalancı şahitlik, cimrilik, haset, fitne, zulüm, kavga ve tefrika gibi hastalıklardan uzaklaşmaya çalışmalı; birlik, beraberlik, huzur, sevgi, saygı, hoşgörü, uzlaşma ve kaynaşma anlayışına yükselmelidir. Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed: “Olgun bir Müslüman, dilinden ve elinden Müslümanların emin olduğu kimsedir” (Tecrid-i Sarih Ter. c.1, s.29) buyurmuş ve Müslümanların birliğini bozan, onların huzur ve mutluluğunu kaçıran kimsenin dinden kopmuş sayılacağını ifade ederek “Cemaaten ayrılarak ölen kimse, cahiliyet zamanında ölmüş gibi olur” (Riyazü’s-Salihin Ter. c.2, s.83) şeklinde beyanda bulunmuştur.
Bu gece, hem Regaib Kandili, hem de mübarek Cuma Gecesidir. Buna göre, Cenab-ı Hakk’a açılan eller, O’na yönelen dua ve niyazlar geri çevrilmeyecektir. Bu düşüncelerle; yakınlarımıza, milletimize ve bütün insanlığa olan sorumluluklarımızı hatırlayalım ve bütün bunlar için dua edelim. Böylece de, hayatımızın her safhasını gözden geçirerek, bugüne kadar geçen ömrümüzün bir muhasebesini yapalım; bizi yaratan Yüce Rabbimize ve Peygamberimizin “İnsanların en hayırlısı insanlara en faydalı olanıdır” düsturuna uyarak, Allah’ın yarattığı bütün insanlara daha yakın ve faydalı olabilmenin yollarını arayalım.
Bu duygu ve düşüncelerle, Romanya’da yaşayan vatandaş ve soydaşlarımızın Regaib Kandillerini kutluyor, üç ayların ve bu gecenin tüm İslâm âleminin huzur, birlik, beraberlik ve dirliğine, bütün insanlığın barış ve hidayetine vesile olmasını diliyor, Yüce Allah’ın bizleri sıhhat ve âfiyet içerisinde Şaban ve Ramazan aylarına da kavuşturmasını niyaz ediyorum. EYLÜL-2002

Mustafa ÇALIŞKAN

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

DİL BİLGİSİ

FİİLLER

Ahmet eve geldi.
Dün gece çok korktum.
Yarın mutlaka derse çalışacağım.
Bu gün dizlerim çok ağrıyor.
Yukarıdaki cümlelerde altı çizilmiş kelimelerin anlamlarına dikkat ediniz. Bu kelimeler bir iş, bir oluş, bir hareket bildirmektedir. Yani eylem anlamındadır. Bu tür kelimeler olmadan cümle kuramayız. Çünkü onların her biri içinde bulunduğu cümlenin temelidir. Eylem anlamı kelimeler olmadan düşüncelerimizi duygularımızı ve istediklerimizi anlatamayız.
Bu temel kelimelerde eylem anlamının yanında:

  1. Zaman anlamı vardır.
    Geldi, çalışacağım
  2. Şahıs anlamı vardır.
    Geldi (o), çalışacağım (ben), korktum (ben).

Bütün bunlardan anlaşıyor ki:
Fiil, bir eylem bildiren; bir başka deyişle varlıkların yaptıkları işleri, oluş ve hareketleri zamana ve şahsa bağlayarak anlatan kelimedir.
Her fiilde şu dört kavram bir arada bulunur.

  1. eylem
  2. zaman
  3. kip
  4. şahıs

Eylem: fiilerin iş, oluş ve hareketten ibaret olan temel anlamlarının genel adıdır.

Eylemler, fiillerin kök ve gövde anlamıdır.
Zaman, başlangıcı ve sonu olmayan bir akıştır. Fiillerin temel anlamlarından birisi de bu zamanla ilgilidir. Fiillerde temel olarak üç zaman vardır.

  1. Geçmiş zaman
  2. Şimdiki zaman
  3. Gelecek zaman

Geçmiş zaman: İşin anlatıştan önce yapıldığını anlatır.
Dün seni çok aradık.
Ali okula gitmiş.
Şimdiki zaman: İşle anlatışın birlikte olduğunu bildirir.

Gelecek zaman: İşin, söyledikten sonra yapılacağını bildirir.

Hava soğuyacak.fiil kök gövdelerinin – mek / - mak ekini almış şekillerine mastar denir. Fiiler bu mastarlarıyla adlandırılır.
Yapmak, okumak, görmek, büyümek bv.
Fiiler zaman ve anlam özelliklerine göre çeşitli eklerle şekillenir. Bu şekillerin her biri kip adını alır. Türkçede dokuz kip vardır:

  1. – di’li geçmiş zaman kipi: Eylemin anlatıştan önce yapıldığını bildirir. Fiil kök veya gövdelerine „–di“ eki getirilerek yapılır. Fiillerin bu zamanına, ayrıca görülen geçmiş zaman da denir.
    Dün gece yağmur yağdı.
    Seni çarşıda gördüm.
  2. – miş’li geçmiş zaman kipi: Eylemin anlatıştan önce yapıldığını bildirmekle birlikte kesinlik yoktur. söyleyen eylemin yapıldığını kendisi görmemiş, işitmiştir. Bu zamana görülmeyen geçmiş zaman da denir. Fiil kök veya gövdelerine „-miş“ eki getirilerek yapılır.
    Dün gece yağmur yağmış.
    Seni çarşıda görmüşler.
  3. Şimdiki zaman kipi: Eylemin anlatış sırasında yapıldığını gösterir. Fiil kök veya gövdelerine ( ) - yor eki getirilerek yapılır.
    • Güneş doğuyor.
    • Biz ders çalışıyoruz.
    • Çucuklar saklambaç oynuyorlar.
  4. Gelecek zaman kipi: Eylemin anlatıştan sonra olacağını veya gövdelerine „-ecek“ eki getirilerek yapılır.
    • Bükreş’e trenle gideceğiz.
    • Babam son model bir otomobil alacak.
  5. Geniş zaman kipi: Eylemin her zaman yapıldığını veya yapılacağını bildirir. Fiil kök veya gövdelerine (r) eki getirilerek yapılır.
    • Ders çalışmaktan zevk duyarım.
    • Ben kedileri çok severim.
    Buraya kadar öğrendiğiniz bu beş kip, eylemin yapıldığını veya yapılacağını bildiriyor. Yani haber veriyor. Bunun için bu beş kipe haber kipleri denir.
    Kip ekleri: -di, -miş, ( ) -yor, -r, -dir. Haber kiplerin hepsi zaman anlamıdır.
    Haber kiplerinden başka, eylemin yapılmasına dilek anlamı katan dilek kipleri vardır.
  6. Gereklik kipi: Eylemin yapılması gerektiğini bildirir, „-meli“ ekiyle yapılır.
    Derslerimize günü gününe çalışmalıyız.
    Küçükleri sevmeli, büyükleri saymalıyız.
  7. İstek kipi: Eylemin olması istenir. İnce ve kibar bir anlamı vardır. Fiil kök veya gövdelerine „-e“ eki getirilerek yapılır. Daha çok 1. tekil ve çoğul şahısları kullanır.
    Yarın sinemaya gidelim.
    Ben artık eve gideyim.
  8. Dilek – şart kipi: Eylemin olması bir şarta bağlıdır.
    Fiil kök veya gövdelerine –se eki getirilerek yapılır.
    Hava biraz daha soğusa kar yağacak.
    Çantayı sana versem ne yaparsın?
    Bu gün bize gelsen sevinirim.
  9. Emir kipi: Eylemin yapılması emretmek için kullanılır. Bazen dilek anlamında da kullanılır. Söz söyleyen kendine emretmeyeceği için bu kipin birinci şahsı yoktur.
    Akşam sen de gel.
    Neler yaptığınızı görün.
Fiiller eylemi bildirirken kişisini de bildirir. Fiillerde üç temel kişi vardır.

1’ci kişi: söz söyleyendir.
2’ci kişi söyleneni dinleyendir.
3’cü kişi: kendisinden söz edilendir.

Bu üç kişinin çoğulları da vardır. Bu yüzden fiiller çekimlenirken hem tekil, hem de çoğul kişiler gösterilir.
Fiilin kişisi kip ekinden sonra getirilen kişi eki ile belirtilir.
Fiillere getirilen kişi ekleri şunlardır:

  1. tekil kişi: -m, -im
  2. tekil kişi: -n, -sin
  3. tekil kişi: -(ek almaz)
  1. çoğul kişi: -k, -iz
  2. çoğul kişi: -niz, -siniz
  3. çoğul kişi: -ler

Pagină realizată de prof. Nermin şi Murat ASAN

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

BEYAZ PELERİNLİ KIZ

Bir zamanlar bir kapı tokmağı vardı. Sarı pirinçten yapılmıştı. Pırıl pırıl parlıyordu. Bir at başı şeklindeydi. Gür yelesi iki yana dökülüyor, alnından aşağı bir saç demeti sarkıyordu. Tokmak bu görünümüyle daha çok uçsuz bucaksız çayırlarda yaşayan yaban atlarını andırıyordu. Vahşi, atılgan ve ürkekti.
Bu vahiş görünümün altında bir sıcaklık, bir insana yakınlık saklıydı tokmakta. Dokunsan, okşasan, çok geçmeden yumuşayacak, elini koklayacak, gözlerinin içine sevgiyle bakacakmış gibi candan bir hali vardı.
Tokmak eski bir evin dış kapısında asılıydı. Kapı da kapıydı hani… Karaağaçtan yapılmış, üzeri burma burma kabartmalarla bezenmişti. Yoldan geçenler bir müddet durup bu süslü kapıya bakarlardı. Sonra tam yürüyecekleri zaman gözleri kapı tokmağına ilişince yeniden çakılıp kalırlardı. Parıl parıl vahşi bir at başı. Hemen kişneyip de şaha kalkacakmış gibi. Onu seyredenlerin hayallerinde yemyeşil ovalar, gökyüzünü dolduran at kişnemeleri, pırr pırr diye uçuşan uzun turna kuşları canlanırdı. Sonra içleri bir hoş geçip giderlerdi.
Tokmak bu kapıda uzun zamandan beri asılı duruyordu. Uzun zamandır buradaydı ya, onu elleyip okşayan, tıkır tıkır öttüren yoktu. Evde çok yaşlı bir karı – koca yaşıyordu. Haftada bir kere dışarı çıkabiliyorlardı ancak. Eve başkaları pek gelip gitmezlerdi. İhtiyarlar da dışarı çıktıkça kapının anahtarını yanlarına aldıkları için tokmağı vurmak, onu okşayıp ellemek gereğini duymuyorlardı. Bu yüzden tokmakçığın canı çok sıkılıyordu.
O istiyordu ki her gün okşansın, tak tak vurulsun. İnsan elinin sıcaklığını her an üzerinde duysun. tokmak insanları çok seviyordu.
Kış gelince tokmakcık çok üşürdü. Buz gibi olurdu. Pek az da olsa ihtiyarlar ona dokundukça:
– Amma da soğuk şu tokmak! Nerdeyse insanın eli yapışıp kalacak! diye söylenir dururlardı. Çoğu zaman eldivensiz elleyemezlerdi tokmağa. Eldiven giymedikleri gün, mendilleriyle tutarlardı.
Tokmak mendille tutulduğu zaman iyice üzülürdü. Kendi kendisine söylenir dururdu.
Bir kış günüydü, hem de çok soğuk bir kış günü. Seröeler donarak saçaklardan, ağaç dallarından pat pat diye sokaklara düşüyorlardı. Şehrin üstüne kapkara bir sis çökmüştü. İşte böyle bir gün tokmak, önünde bir gölge belirdiğini sezdi. Ilık bir nefes duydu yüzünde. Gözlerini açıp baktı.
Beyaz pelerine sarılmış bir kız çocuğu duruyordu karşısında. Melekler kadar güzeldi kız. Tokmağa uzanıyor, sonra elini geri çekiyordu. İçeri girsem mi diye ikircilik içinde olduğu görülüyordu.
Tokmak birden kıza karşı yakın bir ilgi duydu. İçinden ılık bir şeyler aktı.
– Bu soğukta niçin bekliyorsun? Kapıyı çal da açsınlar! Seni içeri alsınlar. Haydi durma, çal kapıyı! Nerdeyse donacaksın… Demek istedi ama ne ağzını açabildi, ne de konuşabildi. Hayret içinde kıza bakmaya başladı.
Kız biraz bocaladıktan sonra, sanki yılan tutuyormuş gibi korkulu ve ürnek, tokmağı tuttu. Elinde eldiven yoktu. Tokmağa dokunur dokunmaz bir sıcaklık duydu. Öbür elini de getirip tokmağın üstüne koydu. Bir an böyle bekledi. Tokmağın içi bir hoş olmuştu. İçinde „Hep ellerini böyle üstümde tutsa… Günlerce sesimi çıkarmadan bekleyebilirim…“ dedi.
Kız tokmağı üç kere hafifçe vurdu. Çok geçmeden kapı aralandı. Yüzü buruş buruş bir yaşlı kadın başı göründü. Tokmak gene içinden:
– Amma da geç açtın kapıyı be kocakarı, dedi, böyle soğuk bir günde kapı tak deyince açılmalı. Yoksa insan donuverir.
Yaşlı kadın:
– Kimsim? Ne istiyorsun çocuğum? diye sordu.
Tokmak yaşlı kadına gene kızdı, „Şimdi ahret soruları sormanın zamanı mı? Çok uzaktan gelmiş görmüyor musun? Kapıyı aç da içeri al! Nerdeyse donacak!“
Kızcağız kadının yüzüne dikkatli dikkatli bakarak:
– Ben, dedi, torununuz Filiz’im.
Kadıncağız sarardı, morardı, halinden hiç beklenmedik bir çeviklikle kapıyı ardına kadar açtı, kıza sarılıp bağrına bastı. Alıp eve götürdü. Tokmak şaşırıp kalmıştı. „Şu işe bak!… Bizim pinponların torunları da varmış… Ne de güzel bir torun! Melek gibi!“
Artık tokmağın da, ihtiyarların da, sessiz, sevinçsiz görünen bu ahşap evinde hayatları değişmişti. İhtiyarlar sık sık dışarı çıkıyorlar, ellerinde, koltuklarının altında paketlerle geri dönüyorlardı. Komşulara da bir gayret düşmüştü. Sık sık geliyorlar, tokmağı çat çat vurup içeri giriyorlardı. Tokmak artık mutluydu, sıcak, sımsıcaktı.
İhtiyarlar: „Şu bizim tokmağa nolmuş? diyorlardı. Hamamdan çıkmış gibi sıcak. Eskidenb insanın elini kapıverirdi, dondururdu.“
Biraz gelince Beyaz Pelerinli Kız da çıkmaya başladı sokağa. Havalar ısınmaya başlayınca daha çok çıkar oldu. Sokağa her çıkışında tokmağı elleyip okşuyordu. Gide gele kız tokmakla oynamayı alışkanlık haline getirdi. Dakikalarca tokmağı tutuyor, okşuyor, seviyordu. Tokmak bu nalrda sevincinden kişnemek, şaha kalkmak istiyordu.
Tokmağın bu mutlu yaşamı tam üç yıl sürdü. Üçüncü yılın sonunda birer hafta ara ile ihtiyarlar öldüler. Beyaz Pelerinli Kızı da uzak bir şehirde oturan dayısı aldı götürdü. Kız ayrılırken en çok kapı tokmağından ayrılırken üzülmüştü. Giderken onu okşadı, öptü … ve ağladı. Tokmak kişneyerek, şaha kalkarak kızın ardından gitmek istedi. Ama kıpırdayamadı. Sessiz, bitik, öylece asılı kaldı kapıda.
Kız gidince ev büsbütün ıssız kaldı. Tokmağa bir kere bile dokunan olmadı. Tokmak yalnız, yapayalnız acılı günler geçirmeye başladı.
Günün birinde ev satıldı. Şişman bir adam satın almıştı evi. Birkaç yıl kiraya bile vermeden evi kendi haline bıraktı. Ev harap olmaya yüz tuttu.
Bir gün yeni ev sahibi şişman adamla işçiler eve geldiler. Yıkmaya başladılar. İşçiler kazmayı indirdikçe toz duman gökyüzüne yüseliyordu. Kısa zamanda koca ev yerle bir edildi. En sonra avlu duvarları yıkıldı. Avlu duvarları yıkılınca süslü kapı da yere yuvarlandı. Tokmak kapıyla birlikte yere düşünce çınn diye bir ses çıkarttı, kaldırım taşlarına çarpmıştı.
İşçiler döküntülerle birlikte kapıyı da kaldırdılar, molozların yığıldığı yere attılar. Tokmak bir müddet döküntüler arasında kaldı. Küflenmeye yeşil yeşil paslanmaya yüz tuttu. Derken başka bir adam geldi ağaçların üstündeki üstündeki maden parçalarını sökmeye başladı. Tokmağı da söktü. Öbür döküntülerle birlikte bir sandığa doldurup götürdü. Dökümcüye sattı. Dökümcü aldığı maden parçalarını eritir, soba kapakları, araba dingilleri falan yapardı.
Tokmak dökümevinin bir köşesine atıldı. Fırında eritileceği günü bekliyordu. Günler aylar geçti.
Bir gün dökümcü fırını erkenden yaktı. Eritip dökeceği parçaları ayırdı, bir kenara koydu. Bunların arasında kapı tokmağı da vardı. Bu sırada beklenmedik bir olay oldu. Beyaz Pelerinli Kız dökümevinin kapısından içeri girdi. Yanında genç bir erkek vardı. Büyüyüp gelişmiş, genç bir kadın olmuştu. Dökümcüye:
– Usta, dedi, yolda arabamız bozuldu. Küçük bir parça döktürmez istiyoruz. Acaba dökebilir misiniz?
– Tabii, nasıl bir parça istiyoruz?
Kız çantasından parçayı çıkarttı, ustaya verdi. Dökümcü parçayı inceledi, dökebileceğini belirtti. Kalıp hazırlandı. Maden parçalarını ocağa atıp eritmek istedi. İşte bu sırada oldukça kuvvetli bir at kişnemesi duyuldu. Kız da, usta da, yanındaki genç de hayret içinde kaldılar. Çünkü dökümevinin içinde at yoktu. Hepsi sağa sola bakınmaya başladı. Kız birden bir çığlık attı ve koşarak fırına atılmak üzere olan kapı tokmağını yakaladı. Hem hıçkırıklarla ağlıyor, hem de tokmağı okşayıp öpüyordu. Genç ve usta şaşırıp kalmışlardı.
Kız anlara hiç bir şey söylemeden tokmağı satın aldı, arabasına götürdü.
Tokmak şimdi Beyaz Pelerinli Kız’ın büyük şehirdeki evinin kapısında asılı duruyor. Eğer bir gün yolunuz düşer de önünden geçerseniz, tokmağın mutul mutlu güzel bir kapıda asılı durduğunu görürsünüz.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

Uluslararası Atatürk Çocuk Resimleri Sergisi Şartnamesi

Sevgili Çocuklar,
Tüm dünya ülkeleri çocukları arasında sevgi, dostluk, barış ve kardeşlik bağlarını güçlendirmek amacıyla düzenlediğimiz yarışmalı “Uluslararası Atatürk Çocuk Resimleri Sergisi”nde sizleri aramızda görmekten mutluluk duyacağız.

  1. Ocak 1988 yılı dahil, bu tarihten sonra doğan tüm çocuklar yarışmaya katılabilir.
  2. Değerlendirme, Kasım ayında konunun uzmanlarından oluşan bir seçici kurulca 6-9, 10-14 yaş gruplarına göre yapılacaktır.
  3. Her yaş grubunda yapılacak değerlendirmede, en başarılı görülen resimler, simgesel olarak altın, gümüş ve bronz madalyalar ile ödüllendirilecek olup, ayrıca ödül alan ve resimleri sergilenmeye değer görülen her çocuğa başarı belgesi verilecektir.
  4. Konu serbesttir.
  5. Her çocuk sergiye, 30x50 cm veya 40x60 cm boyutlarında tek resimle katılabilir. Ülkelerin toplu iştiraklerinde en fazla yüz resim gönderilecek ve çalışmaların dökümü Form-2’de belirtilecektir.
  6. Kurşun kalem dışında her türlü malzeme kullanılabilir.
  7. Her resmin arkasında, Türkçe ve İngilizce dillerinden biriyle, kitap harfleri veya daktilo ile yazılmış bir etiket yer alacak ve verilen bilgilerin doğruluğu okul idaresi tarafından imzalanarak tasdik edilecektir.
  8. Sergiye gönderilen resimler iade edilmeyerek eğitim malzemesi olarak kullanılacaktır.
  9. Sergilenmeye ve ödüle değer görülen resimlerin sergisi, Aralık 2002 ayında Ankara’da yapılacak ödül töreni ile açılacak olup resimler bir ay sergilenecektir.
  10. Sergiye gönderilen resimler gerekli görüldüğü hallerde afiş vb. tanıtım amacıyla çoğaltılabilecektir.
  11. Bastırılacak sergi kataloğu resmi sergilenen her çocuğa gönderilecektir.
  12. Sergiye katılacak resimler, her ülkenin Büyükelçilikleri ya da Temsilcilikleri aracıyla, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde ise İl Milli Eğitim Müdürlükleri yoluyla en geç 25 Ekim 2002 tarihine kadar “Devlet Resim ve Heykel Müzesi Müdürlüğü, Opera-ANKARA-TÜRKİYE” adresine kırılmadan paketlenerek elden ya da posta ile teslim edilecektir.
Başarı dileklerimiz ve sevgilerimizle resimlerinizi bekliyoruz

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

ARMUT

Ana yurdum Anadolu,
Çeşidim dolu her yerde.
Elma ile kardeşiz biz.
Değişiklik gövdelerde.

Üst kısımda incelerim,
Sarı yeşilcedir rengim.
İnce kabuğa sahibim,
Tatlılıkta yoktur dengim.

Yazlık olanım lezzeti,
Olgunlaşır haziranda.
Kıslığım sertçe oluyor,
Toplanır kasım ayında.

Şahısları yermek için,
Beni örnek gösterirler.
Safça olan kişilere
"Armut gibi insan" derler.

Zahmete katlanmayana
Yakışacak söz bulurlar.
"Armut piş, ağzıma düş."
Deyimini kullanırlar.

▲ Cuprins ▲ İçindekiler ▲ Contents ▲

română / türkçe: · română ·
türkçe
ediţia / autorul: · ediţia ·
autorul
alegeţi:
revista tipărită:
Septembrie 2002
legături: